Zani i Naltë – A pajtohet Islami me demokracinë?

A pajtohet Islami me demokracinë?

Jul 11, 2014 Zani i Nalte Studime 0

nga M.S. Fatos A. Kopliku

Ann Arbor, Miçigan, SHBA

Ndër mend po më vjen një shprehje popullore turke që komenton me qesëndi situata të tilla; “nuk di ngaqë s’pyet, e nuk pyet ngaqë s’di”[1]. Jo vetëm është e domosdoshme të pyesësh që të mësosh, por është po aq e domosdoshme një bazë njohurie për të pyetur siç duhet, në atë mënyrë që mundëson ndjekjen e fillit te përgjigjja e duhur, te e vërteta.

Para se dikush të na akuzojë se po i bëjmë bisht pyetjes duam, sepse duhet, të dimë qartë se çfarë nënkuptohet me fjalën “demokraci”. Ka demokraci direkte[2], ku qytetarët marrin pjesë personalisht në vendimet politike, ka demokraci përfaqësuese, ku qeveritarët zgjidhen të përfaqësojnë interesat e elektoratit[3], ka demokraci parlamentare, presidenciale, kushtetuese… Nuk është qëllimi i këtij shkrimi detajimi në format e ndryshme të qeverisjes në kohët moderne, por i cekëm për të nënvizuar se nuk është shumë e qartë, ose nuk është shprehur qartë nga ata gazetarë, analistë e opinionistë, që i kërkojnë llogari Islamit në Shqipëri, se për cilën demokraci e kanë fjalën?

Megjithatë, ndoshta nuk është edhe aq e thjeshtë. Shkrimtari dhe linguisti gjerman Uwe Pöerksen në librin e tij “Fjalët plastike: tirania e një gjuhe modulare”[4] studion dhe shpjegon dukurinë dhe origjinën e fjalëve plastike. Sipas tij këto fjalë nuk janë të reja në mënyrën si shkruhen apo shqiptohen, por në mënyrën se si përdoren. Ato janë fjalë, vazhdon Pöerksen, me kuptim të mjegullt, por që imponojnë respekt në sajë të një aure që e huazojnë nga origjina e tyre në sferën e shkencës. Për shkak të efektit sugjestionues që mbartin ai i quan ato “tiranë” dhe na jep si shembull fjalë si “zhvillim”, “informacion”, “seksualitet”, “standard jetese”, “konsum”, “strategji”, “progres”, “faktor”, “liri” etj., etj. Si rrjedhojë, kushdo që flet në emër të tyre pozicionohet me progresin, të ardhmen, e kushdo që edhe heziton për një çast konsiderohet si pinjollë e një mentaliteti të vjetër (sikur të ishte diçka që rinohet a plaket mentaliteti). Për të ilustruar përdorimin e fjalëve plastike, dhe aftësinë e tyre që të nënkuptojnë gjithçka dhe asgjë në të njëjtën kohë, ai na jep shembuj nga fjalime të politikanëve e biznesmenëve në Gjermani[5]. Ndërsa ne menduam se në përvojën e Shqipërisë shembulli ndoshta më i mirë i kësaj forme të të shprehurit është ai i ish-kryeministrit Fatos Nano, megjithëse edhe të tjerë nuk mbesin shumë pas, dhe duam të citojmë pjesë nga një fjalim i tij në forumin ‘Shqipëria: sfidat 2005’ të datës 12 janar 2005.

“…Qeveria është në momentin e përfundimit të analizave të punës së saj, e cila nuk është një punë e mbyllur dhe kjo është një shprehje e një cikli publik të punës së qeverisë. Do të vijmë brenda pak ditësh në konkluzionet e këtij arsyetimi, pasi është dhënë aq informacion sa kemi mundur në analizat sektoriale apo të dikastereve të veçantë…

Vendi ka arritur në një nivel të caktuar, një stad të caktuar dhe ka parametra që e shprehin këtë gjendje të vendit, atë që drejtues vendesh normale – përfundimisht Shqipëria është një vend normal – e cilësojnë si gjendja e kombit apo e shtetit…

Duket se në 2004 vendi ka shënuar një progres të dukshëm, i cili po konsolidon parametrat kryesorë të funksionimit të institucioneve, të administratës, të ekonomisë, të shoqërisë dhe të marrëdhënieve gjithnjë e më nxitëse, pra problemore me botën, duke filluar që nga rajoni… Ne kemi arritur që këtë dinamikë ekonomike ta administrojmë në mënyrë më racionale, sepse ka rënë pesha e borxhit të brendshëm apo e borxhit ndërkombëtar që mban ekonomia, që shlyen ekonomia dhe për pasojë që u transmetohet vit pas viti taksapaguesve.”

Sidoqoftë, profesor Pöerksen nuk është i pari që e ka pikasur këtë varfërim të mënyrës së të shprehurit. Shkrimtari anglez George Orwell në esenë e tij “Politika dhe gjuha angleze” mes të tjerash thotë:

“…Shumë fjalë politike abuzohen… Fjalët si demokraci, socializëm, liri, patriotik, realist, drejtësi kanë secila kuptime të ndryshme që nuk mund të pajtohen me njëra tjetrën. Në rastin e një fjale si demokracia, jo vetëm që nuk ka pajtim, konsensus për një përkufizim, por edhe përpjekjes për konsensus i rezistohet nga të gjitha palët. Ka një perceptim pothuajse universal se kur e quajmë një vend demokratik (d.m.th.) po e lëvdojmë atë: si rrjedhojë, mbrojtësit e çdo lloj regjimi deklarojnë se është demokraci dhe frikësohen se mund të detyrohen mos ta përdorin më atë fjalë nëse do të ishte e kufizuar në një kuptim të vetëm.”[6]

Ndërsa mendimtari dhe historiani francez Alexis de Tocqueville në veprën e tij të njohur “Demokracia në Amerikë” i dedikon një kapitull të veçantë ndikimit të kësaj forme të re qeverisjeje mbi gjuhën angleze, dhe vëren se është pasuar nga një rritje e përdorimit të termave abstraktë, personifikues dhe mjegullues. Ja ç’thotë:

“Kombet demokratike janë të dhëna me pasion pas termave gjenerike dhe shprehjeve abstrakte sepse këto mënyra ligjërimi zgjerojnë mendimin dhe asistojnë funksionimin e mendjes duke e mundësuar atë të përfshijë shumë objekte në një qark të vogël…

Këto terma abstraktë që ngopin gjuhët demokratike, dhe që përdoren vend e pa vend pa lidhje me ndonjë fakt të veçantë, zmadhojnë dhe mjegullojnë mendimin. Ato e përshpejtojnë të shprehurin ndërsa e paqartësojnë idenë…

Njerëzit që jetojnë këtu, meqë lihen vetëm në dorë të kapacitetit të tyre intelektual, janë gjithmonë nën sikletin e dyshimit… Ngase ata nuk e dinë nëse ideja që shprehin sot do t’i përshtatet situatës me të cilën do të përballen nesër, ata natyrshëm kultivojnë një shije për terma abstraktë. Një term abstrakt është si një kuti pa taban; mund të vendosësh brenda idetë që të pëlqejnë, dhe mund t’i nxjerrësh prapë jashtë pa u vënë re nga askush.”[7]

Nuk është e vështirë të vërehet se vërshimi i një morie termash abstraktë ka krijuar një situatë të ngjashme edhe në Shqipëri. Vëzhgimet e Pöerksen-it, Orwell-it dhe Tocqueville-it dëshmojnë se ekziston një paqartësi në lidhje me përkufizimin e domethënien e shumë termave që përdoren sot, veçanërisht në politikë, përfshirë dhe konceptin “demokraci”. Duke u bazuar në këto vëzhgime nëse e ri-shtrojmë pyetjen-titull edhe një herë ajo merr këtë formë: A pajtohet Islami me diçka të papërcaktuar mirë, si demokracia?

Kjo do të ishte me të vërtetë një pyetje absurde, një situatë absurde madje, sepse kur duam të dimë nëse dy gjëra pajtohen, apo nëse duam të krahasojmë dy gjëra, duhet të kemi njohuri të saktë për te dyja. Mesa dimë akoma nuk është bërë ndonjë vëzhgim apo vlerësim mbi efektin e vërshimit të termave që shqyrtuam deri tani në gjuhën shqipe. Ky do të ishte hapi i parë drejt njëfarë kthjelltësie jo vetëm në dialogun politik shqiptar por edhe në fusha të tjera. Përndryshe çdo pyetje a shprehje që nuk përmban terma të ravijëzuar mirë nuk mund të jetë kumtuese, e madje edhe i hap rrugë keqkuptimeve. Sidoqoftë, edhe pse jemi përballë një problemi me të vërtetë serioz, do të mundohemi të përgjigjemi.

Për momentin të kthehemi tek Islami. Kërkon një guxim të madh (e të marrë mund të shtoja) të dalësh e të flasësh për diçka pa pasur njohuri, apo edhe më keq, duke pasur njohuri të gabuara. Megjithatë, në Shqipëri guximtarët e ekspertët që gëlojnë me opinione nga më interesantet, për të mos thënë tjetër gjë, në lidhje me Islamin (e jo vetëm) nuk mungojnë. Jemi munduar, me modesti, duke iu referuar disa nga autoriteteve më të respektuar të studimeve islame, të përmbledhim me pak fjalë se çfarë është Islami.[8]

Fillimisht po japim një shembull pak të rëndomtë në krahasim me temën por jo pa lidhje. Imagjinoni sikur dikujt i bëhet pyetja se kush është, çfarë është një futbollist. I pyeturi na thotë se futbollist është një njeri që përfshihet në skandale nëpër klube nate, ka për zemër makinat e shpejta apo se është protagonist në reklama. Ndërsa përshkrimet janë të vërteta, asnjëra nuk hedh as më të voglën dritë në atë se çfarë është një futbollist, e si rrjedhojë as çfarë është futbolli. Në mënyrë të ngjashme ka një ushtri “ekspertësh” që na tregojnë se myslimani apo myslimania është një njeri që hedh në erë godina, kundërmon naftë e dollarë, apo vallëzon me fytyrë të mbuluar e me bark përjashta (belly dance). Tani, një përshkrim i tillë na tregon për myslimanët e Islamin po aq sa përshkrimi më lart na tregon për futbollistët e futbollin.

Islami, si çdo religjion autentik, ka si preokupim qendror ri-lidhjen (latinisht re-ligare) e njeriut me Zotin, me Origjinën e tij, me Realitetin Suprem, dhe çdo gjë tjetër është në funksion të kësaj ri-lidhjeje. Kjo e fundit fillon pikë së pari me doktrinën e cila lejon njohjen e këtij Realiteti ashtu siç është, duke bërë dallimin esencial të Absolutes nga relativja. Njohja vetëm është e pamjaftueshme, dhe shoqërohet nga metoda, e cila përfshin ritualin (namazi, agjërimi etj.) por nuk kufizohet aty. Metoda gjallohet vetëm dhe vetëm nga një vullnet i lirë për të zgjedhur mes Zotit dhe profanes. Pikërisht kjo konfirmohet nga parimi kuranor që thotë “Nuk ka detyrim në fe.”[9]. Ndërsa një nga fanarët shpirtërorë të Islamit e të njerëzimit, Mevlana Xhelaledin Rumiu shprehet kështu:

Zgjedhja (e lirë) është kripa e adhurimit; fundja këto kupa qiellore

sillen pavullnetshmi.

Rrotullimi i tyre as shpërblim as ndëshkim nuk ka…

Gjithë bota e madhëron Zotin, po ai madhërim i detyruar

fajde hiç nuk ka.[10]

Doktrinës e metodës u bashkëngjitet kultivimi i virtyteve. D.m.th., një besimtar a besimtare duhet të synojë të jetë i drejtë sepse kështu bëhet pjesëmarrës në natyrën Hyjnore (Zoti është el-Adil), duhet të synojë ta dojë të bukurën sepse Zoti është i tillë dhe e do të bukurën siç thotë profeti Muhamed në një hadith, duhet të flasë të vërtetën sepse e vërteta pasqyron një sifat Hyjnor (Zoti është el-Hakk). Padrejtësia, shëmtia (ligësia) apo gënjeshtra shihen si mërgim larg Hyjnores, sepse janë në kundërshtim me natyrën e Saj. Pra në këtë prizëm kultivimi i virtyteve nuk është çështje moralizmi, por një urë lidhëse me Zotin, me Origjinën tonë[11]. Kuptohet një komunitet që aspiron virtyte të tilla do të jetë një komunitet qytetarësh shembullorë. Por duhet ndërkohë të nënvizohet se të qenit qytetarë shembullorë nuk është qëllim i asnjë komuniteti të mirëfilltë besimtarësh, por është pasojë e natyrshme e aspiratës për t’iu qasur Hyjnores.

Përfundimisht mund të thuhet se doktrina (islam), metoda (iman) dhe virtytet (ihsan) përfaqësojnë tre rrafshet e fesë ashtu siç i përkufizoi profeti Muhamed (a.s.) në atë që njihet si hadithi i Xhibrailit[12].

Pyetja nëse Islami toleron larminë dhe nëse mund të bashkëjetojë me të tjera botëkuptime buron, me shumë gjasë, nga njëfarë amnezie kolektive apo selektive duke pasur parasysh shembujt e panumërt të kësaj bashkëjetese, disa nga të cilët do t’i paraqesim më poshtë. Por më përpara, është me vend, në këtë kontekst, të citojmë filozofin dhe akademikun francez Éric Geoffroy i cili thotë: “Doktrina islame e pluralizmit buron nga një parim logjik: meqë, në Islam, vetëm Zoti është Një dhe i Vetëm, çdo gjë përveç Tij, d.m.th. krijimi i Tij, është i projektuar në larmi, shumëllojshmëri.”[13] Libri i shenjtë i Islamit, Kur’ani, tërheq vëmendjen se kjo larmi gjuhësh e ngjyrash është dëshmi e Zotit për ata që mendojnë[14], se nëse Zoti do të dëshironte mund ta kishte bërë njerëzimin një komb[15], por Ai i krijoi njerëzit në kombe e fise të ndryshme që të njohin[16] e të maten[17] me njëri tjetrin në vepra të mira. Kjo vetëdije ka qenë arsyeja që myslimanët tradicionalisht i kanë parë kulturat, kombet e fetë e ndryshme si manifestim i larmisë që buron nga Thesari Hyjnor.

Ndryshe nga përvoja e Krishterimit perëndimor, Islami u njoh dhe njohu që në fillim pothuajse të gjitha fetë e botës[18]; në Lindjen e Largët, në Kinën perëndimore e bregdetare (Guangzhou), u njoh me Budizmin e Konfucianizmin që në shekullin e VII-të, e në të njëjtën kohë edhe me Zoroastrianizmin në Persi, me Hinduizmin që në shekullin e XI-të, ndërsa Judaizmin e Krishterimin i njohu që në fillim falë pranisë së këtyre feve në gadishullin arabik. Njohja dhe ruajtja e kësaj larmie, pra, ka qenë parimisht obligim për myslimanët, qofshin sundimtarë të pushtetshëm, qofshin njerëz të thjeshtë. Shembull? Në vitin 1463, më 28 maj, manastiri françeskan i Fojnicës në Bosnjë merr fermanin (origjinali akoma ruhet aty) e dërguar nga Fatih Sulltan Mehmeti II që deklaron:

“Unë, Fatih Sulltan Khan, deklaroj para botës se Françeskanët boshnjakë që u është dhënë ky ferman mbretëror janë nën mbrojtjen time. Dhe urdhëroj se:

Askush nuk do të trazojë a dëmtojë këta njerëz dhe kishat e tyre! Ata do të jetojnë në paqe në shtetin tim… Askush nuk do të ofendojë, cenojë a sulmojë jetën, pronën dhe faltoret e tyre…

Duke shpallur këtë ferman, betohem mbi shpatën time në emrin e shenjtë të Allahut që ka krijuar qiell e dhé, në Muhamedin, profetin e Allahut, dhe në shtatë profetët se; asnjë nga shtetasit e mi nuk do të veprojë në kundërshtim me këtë ferman!”[19]

Pak a shumë në të njëjtën kohë (viti 1492) pas rënies se emiratit të fundit mysliman, atij të Granatës, në duart e Ferdinandit e Izabelës, brenda rreth 80 viteve Rekonkuista fshiu, sikur të mos kishte ekzistuar fare, prezencën 800 vjeçare të myslimanëve e hebrenjve në gadishullin Iberik. Kjo nuk ka të bëjë me atë se sundimtarët myslimanë ishin më të “mire” a “zemërdhembshur” se të tjerë sundimtarë të botës, apo se kishin imunitet më shumë ndaj pushtetit, por se udhëzimet kuranore dhe profetike kanë qenë të qarta dhe të prera në këtë pikë. Pavarësisht abuzimeve, që janë pjesë e natyrës së njeriut të rënë, asnjë sundimtar mysliman nuk ka guxuar ligjërisht të vërë dorë mbi pronën, pasurinë e jetën e shtetasve të vet jo-myslimanë, përkundrazi, kanë qenë të detyruar t’i mbrojnë ato. Nëse, siç pretendohet rëndom akoma në Shqipëri e Ballkan, Krishterimi mbijetoi kryesisht në sajë të një rezistence e burrërie për pesë shekuj, e ka menduar kush se si ka mundësi që kjo burrëri papritmas firoi kur një Enver Hoxhë, në krye të një shteti, që nuk ishte veç një fraksion vogëlith në krahasim me Perandorinë Osmane, si nga madhësia e nga pushteti, i vuri të gjithë para e për 23 vjet, vetëm 23 vjet, vrau e burgosi klerikët, rrënoi faltoret, madje edhe fshiu fjalën “Zot” nga çdo tekst kënge a poezie. Sikur Osmanët për shekuj me radhë të kishin bërë atë që bëri komunizmi, Ballkani jo vetëm do të ishte mysliman, por edhe me shumë gjasë do të fliste turqisht. Nga ana tjetër kjo do të ishte detyrim e dhunë në fe që është, siç edhe e treguam, katërcipërisht në kundërshtim me parimet islame, të cilat përbënin burimin e legjitimitetit të Perandorisë Osmane, Safavide, Mogule, Abaside, Fatimide, Omajade, etj., etj. Perandoritë e mbretëritë tradicionale myslimane nuk e kanë pasur “luksin” (falë Zotit!) e shteteve nacionaliste e komuniste që të mos njihnin, madje të mohonin krejt, çdo autoritet shpirtëror. është e logjikshme që shtete të tilla mundën pa hezitim të eliminonin këdo që nuk i përshtatej kallëpit profan të ideologjive të tyre dhe fenë e luftuan (komunistët) ose e kthyen në shërbëtore (nacionalistët) duke i “dhuruar” njerëzimit gjenocidet, kampet e përqendrimit e të burgosurit e ndërgjegjes.

Udhëzimi qendror kuranor i njohjes dhe respektimit të larmisë është në thelb arsyeja se Patriarkana Ortodokse ndodhet akoma në Stamboll, disa nga komunitetet më të vjetra arabe të krishtera jetojnë në Lindjen e Mesme, si nestorianët apo koptikët, apo se kemi akoma zoroastrianë[20] në Iranin e sotëm. Nuk po mundohemi këtu të japim një pikturë rozë e të themi se çdo mbretëri tradicionale myslimane ka qenë parajsë mbi tokë e nuk ka pasur abuzime. As nuk diskutohet. Por duhet të kuptohet se myslimanët nuk po u bënin nder feve të tjera duke i toleruar sa për faqe a mëshirë, ata thjesht po vepronin në linjë me mësimet e fesë së tyre, dhe abuzimet kanë qenë në përpjesëtim të zhdrejtë me zbatimin e këtyre mësimeve.

Për sa i përket veçorisë bazë të një komuniteti mysliman mendoj se është mjaft me vend vëzhgimi dhe përshkrimi nga diplomati dhe shkrimtari britanik Charles Gai Eaton që vijon si më poshtë:

“Shoqëria islame është teocentrike dhe jo teokratike. Sikur të ishte kjo e fundit do të ishte e nevojshme prania e një sundimtari gati-profetik, përfaqësues i Zotit në tokë dhe interpretues i Vullnetit të Tij; por në kontekstin e një shoqërie teocentrike sundimtari zë një vend periferal e jo qendror. Me gjithë nostalgjinë për kohën e Rashidunëve, katër kalifët e parë, myslimanët në tërësi kanë marrë një qëndrim mjaft pragmatik ndaj funksionit të sundimtarit. Ai nuk pritet të jetë shenjtor, madje as domosdoshmërisht një njeri i mirë, siç kuptohet zakonisht, dhe veseve të tij private mund t’u mbyllet një sy përderisa mbahen private.

…Një nga problemet madhore të myslimanëve në shekullin e XX-të është se toleranca e tyre ndaj një sundimtari të pamëshirshëm, që mund të justifikohej për sa kohë që shteti kishte krahun e shkurtër dhe ndërhynte shumë pak me jetën e njerëzve, u bë burim rreziku sapo teoritë politike, falë teknologjisë moderne, e sollën shtetin brenda çdo rrugice e shtëpie.”[21]

Eaton gjithashtu shton se,

“…komuniteti islam ia detyron kohezionin e vet kryesisht besimit, jo shtetit, e as prijësve fetarë. çdo mysliman është përgjegjës për veten e vet dhe të tjerët, ‘vëllezërit’ e ‘motrat’ e veta, t’i ngushëllojë në vështirësi e udhëzojë kur gabojnë (ama gjithmonë në një frymë butësie); të paktën në parim, çdo anëtar i komunitetit, sado i thjeshtë, e ka për detyrë – kur sheh gabim a padrejtësi – ta korrigjojë me dorën a me fjalën e vet, dhe nëse as këto nuk janë brenda mundësisë, ta korrigjojë në zemrën e vet.”[22]

është e qartë nga përshkrimi i mësipërm se Islami është i pajtueshëm me çdo formë qeverisjeje, demokraci a sido që të quhet, për sa kohë që shteti nuk trazon qytetarët e vet duke futur hundët në çdo detaj të jetës shoqërore e personale për të diktuar me bisturinë e ligjeve e rregulloreve se si duhet ta jetojnë atë. Myslimanët do të përkrahnin njëzëri poetin e filozofin amerikan Henry David Thoreau kur shprehet se: “Qeveria më e mirë është ajo që qeveris më pak.”[23]. Veçanërisht është shumë e rëndësishme për myslimanët që religjioni, pra ri-lidhja me Hyjnoren, të mos cenohet apo manipulohet nga ndërhyrjet e shtetit. Rumiu thotë se: “Shtëpia pa dritare është ferr. Qëllimi i fesë është të hapë një dritare.”[24], e kjo do të thotë se ndërhyrja e shtetit, apo çdo lloj organizate në fe, për ta lakuar fenë sipas agjendës së vet, është ngushtim i kësaj dritareje providenciale (të cilën komunistët e mbyllën fare) dhe një hap më afër drejt një shtëpie apo hapësire infernale.

Ndërsa fondamentalizmi islamik, një dukuri që edhe falë kulturës së sensacionit mediatik duket sikur është mbizotëruese, jo vetëm që është një dukuri krejt e huaj, por është krejt ‘mish i huaj’, nëse mund të shprehemi kështu, për Islamin. Siç edhe e cekëm më lart, në ndryshim nga shembujt e perandorive e mbretërive myslimane në shekuj – që jo vetëm e njohën larminë por edhe e mbrojtën atë, qoftë në aspektin fetar, etnik apo kulturor – fondamentalistët, në mënyrë shumë të ngjashme me një mori projektesh politike moderne (–izma të formave të ndryshme), synojnë të diktojnë çdo detaj të jetës shoqërore e personale dhe të rrafshojnë çdo larmi, paçka se nën petkun e një religjioni të caktuar. Fondamentalizmi, qoftë islamik, çifut, kristian, budist etj., nuk është tjetër veçse një infiltrim agresiv i ideologjive profane në sferën e religjioneve, madje këto të fundit janë viktima e parë e tij. Ky infiltrim ka qenë i mundur në sajë edhe të një zbehjeje të të kuptuarit të traditës së mirëfilltë intelektuale e shpirtërore të religjioneve, shpesh duke i reduktuar ato në ritualizëm e moralizëm, që nuk mund të çonte kund përveç se në një dobësim, apo edhe me raste lëngatë, të religjioneve[25].

Shoqëria shqiptare, mendoj unë, akoma vuan pasojat e imponimit të mentalitetit intolerant e monokrom komunist për dekada me radhë. Shembuj ka të panumërt, për fat të keq, por unë do të veçoja kohët e fundit thirrjen ndaj z. Fatos Lubonja, një figure të njohur publike, në faqen e parë (!) të një prej gazetave kryesore në vend, për tu vetëvarur në litar për shkak se ai shprehu mendimin e tij ndryshe; gabimi i parë ky i tij, dhe i dyti mund të jetë shumë mirë se shkrimi i tij kishte koherencë logjike. Hapësira mes thirrjes për vetëvarje apo dëbim dhe togës që të arreston e dënon në emër të popullit e partisë, apo edhe nën petkun e të tjera epiteteve – apo fjalëve plastike siç i quan profesor Pöerksen – si sekularizëm, laicizëm, progres, interes gjeopolitik etj, është shumë e vogël – dhe kjo është mjaft serioze!!! Kur ky mentalitet intolerant e histeri kolektive nuk kurseu as z. Lubonja, që jo vetëm njihet publikisht, por është edhe një njeri që e ka vuajtur mbi shpinë pasojat e një mentaliteti të ngjashëm, atëherë çfarë duhet të presin të tjerët?

A do të ishim vallë të gabuar nëse do të shtronim pyetjen jo nëse Islami pajtohet me demokracinë, por nëse demokracia, siç e kuptojnë shqiptarët sot, e shteti që i përfaqëson, pajtohet me praninë e një komuniteti besimtarësh të sinqertë, qoftë myslimanë a të krishterë, të cilët prioritet qendror të jetës se tyre kanë Hyjnoren? A do ta lejojë ambienti shqiptar që ky komunitet ta mbajë hapur atë dritaren që na thotë Rumiu, apo ka rrezik t’i kthehemi një epoke të re ferri (të nusëruar me fjalë të bukura)?

Literatura:

– Uwe Pöerksen, Plastic Words: The Tyranny of a Modular Language (University Park, PA: PSU Press, 1995).

– George Orwell, Politics and the English Language (1946).

– Alexis de Tocqueville, Democracy in America (Indianapolis, IN: Liberty Fund Inc, 2010), Vol. 2.

– S. Murata & W. C. Chittick, Vizioni i Islamit, shqip. Sokrat Ahmataj (Tiranë: Fondacioni Rumi, 2008).

– S. H. Nasr, Ideale dhe Realitete të Islamit, shqip. & parath. Edin Q. Lohja (Tiranë: Zemra e Traditës, 2008).

– William C. Chitick, Doktrina Sufiste e Rumiut, shqip. & parath. Edin Q. Lohja (Tiranë: Zemra e Traditës, 2009).

– Imam Birgiviu, The Path of Muhammad, trans. Shaykh Tosun Bayrak (Bloomington, IN: World Wisdom Inc., 2005).

– Sahih Buhari.

– Éric Geoffroy, Pluralism or the Consciousness of Alterity in Islam në përmbledhjen nga Patrick Laude, Universal Dimensions of Islam Studies in Comparative Religion (Boomington, IN: World Wisdom Inc., 2011).

– Charles Gai Eaton, Islam and the Destiny of Man (Albany, NY: State University of New York Press, 1985).

– H. D. Thoreau, Civil Disobedience (1849).

– Methnevi III.

[1]. Sormaz ki bilmez, bilmez ki sorsun.

[2]. Në disa kantone të Zvicrës, dhe në disa bashki në qyteza të vogla në SHBA praktikohet demokraci direkte ku qytetarët marrin pjesë direkt në vendime për disa çështje të caktuara lokale. Demokracia e Athinës së lashtë është një tjetër shembull. Megjithatë, këshillat a kuvendet ku vendime të caktuara votoheshin kanë ekzistuar, dhe ekzistojnë, në shumë popuj e kultura.

[3]. Një nga kritikat e kësaj forme është se jo rrallë klasa politike do të marrë vendime që janë në kundërshtim me vullnetin e popullit. P.sh., Mbretëria e Bashkuar shkoi në luftë në Irak edhe pse shumica dërrmuese e britanikëve ishte kundra.

[4]. Uwe Pöerksen, Plastic Words: The Tyranny of a Modular Language (University Park, PA: PSU Press, 1995).

[5]. Ibid., p. 57.

[6]. George Orwell, Politics and the English Language (1946), (përkthimi i autorit).

[7]. Alexis de Tocqueville, Democracy in America (Indianapolis, IN: Liberty Fund Inc, 2010), Vol. 2, chap. 16, p. 827-9, (përkthimi i autorit).

[8]. Ka shumë referenca me vlerë në lidhje me këtë temë, por unë do të veçoja dy (në shqip): S. Murata & W. C. Chittick, Vizioni i Islamit, shqip. Sokrat Ahmataj (Tiranë: Fondacioni Rumi, 2008); dhe S. H. Nasr, Ideale dhe Realitete të Islamit, shqip. & parath. Edin Q. Lohja (Tiranë: Zemra e Traditës, 2008). Tek ky i fundit ka gjithashtu një bibliografi të përzgjedhur në gjuhë perëndimore kryesisht në lidhje me Islamin, Kur’anin, Profetin, Përshpirtshmërinë Islame etj; shih f. 176-198.

[9]. Kur’ani, 2:256.

[10]. Cituar nga William C. Chitick, Doktrina Sufiste e Rumiut, shqip. & parath. Edin Q. Lohja (Tiranë: Zemra e Traditës, 2009), f. 70.

[11]. Mes të shumtave të këtij lloji, ka vend të veçantë vepra klasike e shekullit XV-të e përshpirtmërisë islame që trajton kultivimin e virtyteve si qasje ndaj natyrës profetike nga Imam Birgiviu, The Path of Muhammad, trans. Shaykh Tosun Bayrak (Bloomington, IN: World Wisdom Inc., 2005).

[12]. Sahih Buhari 1:2:48.

[13]. Cituar nga eseja e Éric Geoffroy–t, Pluralism or the Consciousness of Alterity in Islam në përmbledhjen nga Patrick Laude, Universal Dimensions of Islam Studies in Comparative Religion (Boomington, IN: World Wisdom Inc., 2011).

[14]. Kur’an, 30:22.

[15]. Kur’an, 11:118.

[16]. Kur’an, 49:13.

[17]. Kur’an, 5:48.

[18]. Me përjashtim të religjioneve të indianëve të Amerikës.

[19]. Përkthimi nga anglishtja i autorit.

[20]. Origjina e Zoroastrianizmit nuk është krejt e qartë por ajo është, si fe, të paktën mbi 2500 vjeçare.

[21]. Charles Gai Eaton, Islam and the Destiny of Man (Albany, NY: State University of New York Press, 1985), p. 164 (përkthimi i autorit).

[22]. Ibid., p .172.

[23]. H. D. Thoreau, Civil Disobedience (1849).

[24]. Methnevi III, 2404.

[25]. Është interesant se në një hadith, profeti Muhamed thotë se komuniteti (ummet) më i mirë është ai i brezit të tij, pastaj brezi më pas, e pastaj ata pas tyre (Sahih Muslim, 31:6150). Kjo do të thotë se për nga dija e devotshmëria besimtarët e sotëm, në tërësi, janë gradualisht inferiorë karshi brezave paraardhës. Në mënyrë paradoksale fondamentalistët deklarojnë se duan të kthehen në origjinën e fesë sepse brezat para tyre, që hadithi garanton se janë superiorë, e kanë korruptuar atë. Kjo s’është e papritur sepse edhe religjione të tjera – Hinduizmi, p.sh., flet për epokën e kali jugës, që i korrespondon ahr-i zamanit në Islam – flasin për një “plakje” graduale të njerëzimit, që rezulton në errësim të dijes e flamurtarë të injorancës.