Pse letërsia shqipe për fëmijë e të rinj ‘asht nji kafshatë që s’kapërdihet…’?

May 11, 2015 Zani i Nalte Gjuhë-letërsi 0

---

nga Xhahid Bushati

(Pjesa e parë)

-opinione, impresione dhe zhgënjime-
Në vend të parathënies
Gjithë vëmendje, duke fiksuar edhe detajet më të vogla, kaloj nga një stendë të një shtëpie botuese në tjetrën. Janë gjithësej 55. Mysafire të një Festivali të artit dhe të librit, që zhvillohet në Tiranë nga data 06 – 13 maj 2015. Është emërtuar: Tirana Open 1. Diku kisha lexuar: “Tirana Open 1” – paraqet për të parën herë një event të këtij lloji në Ballkan.” Si një natë e bukur me xixëllonja maji me shfaqej ky event!.. Drejt tij u nisa me këtë mendje leximi dhe përfytyrimi…
Përsëri, diku kisha lexuar për dimensionin e këtij eventi, që thoshte: “…sjellë së bashku nën një çadër një koleksion të shumëllojshëm të institucioneve kulturore shqiptare dhe ndërkombëtare që paraqiten në një program të pasur shumë-disiplinor ekzpozitash, ngjarjesh, dhe eventesh publike. Duke reflektuar në një qytet që është njëkohësisht një qendër e vjetër romake, post-osmane, arketip i Novecento-s italiane, ëndrra utopike fashiste, një shembull i brutalizmit stalinist dhe më në fund një model i një vrapi amok bashkëkohor (jo) arkitekturial. Tirana Open hulumton bashkëqytetarët e saj si në një laborator të gjallë të kulturës hibride dhe një model alternative për zhvillimin urban dhe angazhimin e audiencës.”
Në fillim u stepa nga leximi i këtij teksti. Ai që e ka hartuar me siguri duhet të kenë qenë dhe është i zoti në artikulimin dhe përdorimin e fjalës, sigurisht kur ajo zë vendin e duhur, por… Ky “I zoti hartues” mund të jetë i aftë për të ndërtuar një aliazh sintaksor të shqipes, por jo strukturë, ndërtime e brumë të shqipes sonë të bukur! Jo! Me fjalë pompoze, me terma çudibërëse historike, me fraza që nuk lidhen me njëra-tjetrën por e kundërshtojnë, e përçudnojnë… etj., etj., i zvogëlojnë me mjeshtëri edhe hapësirat e frymëmarrjen këtij evinti, duke u fokusuar vetëm te dhe në Tiranë, duke harruar edhe qytetet e tjera të Shqipërisë e më gjerë. Një tekst (si ky I mësipërmi) që nuk merret vesh se çfarë thuhet. Një tekst që i ngjan më shumë një litari, ku ai, hartuesi i këtij teksti nuk e ka kuptuar që ka lidhur vetveten. Sa për vërtetim, po shkëpusim një fragment: “…dhe më në fund një model i një vrapi amok bashkëkohor (jo arkitekturial)”. Sigurisht, ai hartues i këtij teksti nuk njeh edhe termat që përdor. Pra, është model i një vrapi amok bashkëkohor… Ç’domethënë kjo: model i një vrapi amok bashkëkohor?… Përveç që fjalët nuk kanë lidhje logjike e sintetike me njëra-tjetrën (alogjika mbisundon), por fraza në vetvete është dhe fyese, dhe denigruese për bashkëqytetarët dhe audiencën që i fton. Vazhdojmë arsyetimin tonë. Fjala amok – do të thotë: sëmundje psikike. Po kujt ia drejton këtë fjalë? Kush është fajtori?.. Për të mos e zgjatur e për ta mosinterpretuar më gjerë e më më thellë: po them është një shprehje e pakulturuar e përdorur si mos më keq në këtë kontekst. Mjeran dhe i mjereruar!
Me këtë aliazh-titulli “Tirana Open 1” që mbart mbi vete, synon të paraqesë një program shumëdisiplinor ekzpozitash, ngjarjesh dhe eventesh publike; por vetëm ajo, Letërsia shqipe për fëmijë e të rinj… sikur s’ka vend, sikur s’kujtohet kush, sikur… Dhe m’u kujtua një thënie e shkrimtarit të shquar për fëmijë e të rinj Tasim Gjokutaj, i cili thoshte: “Në një familje me të rritur dhe fëmijë, më të privilegjuarit janë fëmijët. Në një vend me letërsi për të rritur dhe me letërsi për fëmijë, më e paprivilegjuar është letërsia për fëmijë”.
Gjithashtu m’u kujtua dhe Migjeni, që me të drejtë nga studimet është cilësuar si një nga poetët e rrallë të letërsisë sonë dhe i gjithëkohshëm. Ai, ka edhe këtë varg universal: “Kafshatë që s’kapërdihet, asht, or vëlla, mjerimi”. Brenda këtij vargu qëndrojnë tre arketipe: kafshata, vëllai (vëlla) dhe s’kapërdihet, të cilat brenda simbolikave të tyre marrin e japin drama brenda dramës tragjike që prodhon Mjerimi. Dhe Migjeni është një figurë që meriton vlerësim e rivlerësim të vazhdueshëm. Ashtu siç poeti flet për mjerimin, me keqardhje pohoj se po ndodh edhe me letrat shqipe për fëmijë e të rinj. Është kthyer në “një kafshatë që s’kapërdihet…”, pasi aty mbizotëron spontaneiteti e konfuzioni, zbehtësia e vlerave dhe provincialiteti, mosnjohja e vërtetë dhe komercializmi, mosvlerësimi dhe moskritika.

Histori dhe vrojtime…
Më parë kishim një Panair libri. Zakonisht zhvillohej në vjeshtë.
Vjet u shfaq dhe një panair tjetër. Zuri rrënjë në stinën e pranverës, me vendndodhje: Muzeun historik. E kujtoj edhe tani, kur e vizitova. Hyrja ishte e errët, pakëz e pistë dhe kishte një ngjyrë tmerruese. Të gjitha këto të pahijshme për një panair që e ndante jetën mes librit dhe arteve pamore. Megjithatë aty gjeta botues-shitës përgjithësisht të përgjumur, pa buzëqeshje, disa të tjerë që shkonin e vinin me qese librash, me tenda ndarëse, nga më të çuditshme e nga më ordineret.
Dhe, ja erdhi pranvera – 2015. Panairi që hodhi rrënjë në atë stinë të vjetshme, sivjet u bë dy vjeç. Ngjante si një bisk i gjelbër, tashmë i përforcuar me vendndodhje të re: që zakonisht e kemi quajtur: Pallati i Kongreseve dhe i titulluar: ‘Tirana Open 1”. Nuk kam asgjë më tipolologjinë e panairit; pavarësisht, se ky i sivjetmi, kështu siç ishte konceptuar, më shumë ngjante si konklomerat, e thënë ndryshe një përzierje që është e vështirë të krijosh themel shtëpie a çati. Pavarësisht këndvështrimit dhe qëndrimit tim, dëshirës vetjake, frymëmarrja e tij pranverore ishte më e gjerë, me fatlume, libri kishte zaptuar tërë katin e parë të këtij pallati. Natyrisht po zgjerohej. Ishte bërë dy vjeç. Shumë shtëpi botuese, tashmë, kundërshtare (me ato të vjeshtës), sigurisht mungonin. Siç duket, në një Festival libri dhe arti pamor, stina e vjeshtës sikur nuk shkon me stinën e pranverës. Konfliktualiteti, hatërqejfet, perandoria e të sunduarit, protagonizmi i unit fatkeq që ‘unë e askush tjetër…’, mungesa e kulturës dhe socialiteti për të mos kapërcyer vetveten… etj., etj., janë dukuri të zakonshme që i shohim rëndom në jetën tonë aktuale. Të duket sikur janë bërë kaq ‘familjarë’ sa nuk mund të jetosh pa to. Ndaj, dhe reflektojnë dukshëm edhe në këtë event. Siç duket ende s’u ka ardhur koha disa fjalë kyçe, si: buzëqeshje e sinqertë, përqafim, ka vend për të gjithë, fiton më i miri, mirësi, ndihmësi, zemërgjerësi, etj., etj. Ndonëse ato jetojnë në Fjalorin e Gjuhës së sotme Shqipe, në fjalorin e përditshëm nuk ekzistojnë. Janë fshirë, ose më mirë i fshijmë. Ndaj dhe janë kthyer në fjalë malli.
Më interesonte libri, pasi me të e kam lidhur jetën dhe profesionin tim si krijues i letrave shqipe, përparësisht për fëmijë e të rinj. Vizitova, me kujdes e me shënime, çdo shtëpi botuese të katit të parë. i rashë rreth e rrotull disa herë, aq sa më dukej sikur i mësova përmendsh jo vetëm pllakat por edhe hapat e mia të ngadalta, por edhe hapësirat që kishte çdo shtëpi botuese. Ndonëse vizionet e mia nuk përputheshin me vizionet e shtëpive botuese, që nga një vit më parë asgjë nuk kishte ndryshuar, me përjashtim të ‘shtëpisë së re’. Në finale ata, si zakonisht do të shisnin libra, dhe po shisnin libra… Një ritual i vjetër dhe avaz i zakonshëm. Ndonëse drejtuesit synojnë që në fjalët e tyre të krijojnë një imazh të ri.
Përqendrohem dhe dua të di se ç’po ndodh me librat për fëmijë e të rinj. Konstatoj se ka disa shtëpi botuese, kush më shumë e kush më pak e kanë pranuar në stendat e tyre librin shqip për fëmijë e të rinj. Ashtu siç kishte edhe shtëpi botuese që ngjanin si kinkaleri, si magazine, si depo, si supermarkete çudi-shqiptarëshe për moshat fëmijërore. Të gjitha të ftonin: për të blerë libra, paçka se nuk kishte qoftë edhe ndonjë fotografi të ndonjë krijuesi të kësaj letërsie. Së paku, si për njohje, nderim dhe kujtim të kontributit fisnik të tij. Por ajo që shfaqej e nuk shfaqej, por që syrit tim nuk mund t’i shpëtonte ishin: pak lexues, pak vizitorë (më pak fëmijë), më shumë përkthime (ndonëse kjo është problematikë më vete: se si përkthehet e çka përkthehet dhe pse gjithkush i ka dalë zot përkthimit…). Kësaj radhe, kështu m’u duk mua kishte më pak, shumë më pak letërsi shqipe për fëmijë e të rinj, dhe shumë-shumë më pak libra të rinj.
Tek ecja përmes stendave shumë libra shqip për fëmijë e të rinj i njihja që një vit më parë. Sigurisht që edhe ata më njihnin. Përshëndeteshim herë pas here. Disave nuk u ishte hequr ende pluhuri. (Po kush t’ia heq, kur mendja është te shitja?..) Edhe botuesit nga Kosova , kësaj radhe, ishin më të pakët. Vazhdojmë të mos ndërtojmë ura kulturore, edhe pse flasim shqip. Ç’strategji mund të ndërtosh apo ura komunikimi, kur takohesh vetëm në panaire. Dhe varet se si takohesh…
-vazhdon-

---