Zbulohet gurvarri më i vjetër në osmanisht në Shqipëri

Aug 26, 2018 Zani i Nalte Studime 0

Studiuesi dhe osmanologu turk nga Hollanda Dr. Mehmet Tütüncü, autor dhe i librit “Korpusi i mbishkrimeve osmane nga Shqipëria dhe Mali i Zi (2017), i botuar në anglisht, ka zbuluar së fundmi edhe gurvarrin më të vjetër i shkruar në osmanisht në Shqipëri.

Bashkëpunëtori i tij në deshifrimin dhe përkthmin e mëse 20 mbishkrimeve osmane për këtë libër Yusuf Yıldırım, thotë në një artikull të tij se:

“Analiza e një prej gurëvarreve, megjithëse në pamje të parë dukej e lehtë, ishte mjaft e vështirë. Kur Mehmet Tütüncü tha se ishte gurvarri më i vjetër i përcaktuar në Shqipëri, ne punuam më intensivisht dhe më seriozisht e të vendosur lidhur me këtë gur. Ky gur varri që ndodhet në Berat ndahet nga gurët e tjerë në disa drejtime. Guri i varrit përbëhet nga një kuti drejtkëndëshe prizmatike, trupi i sheshtë dhe nga koka e varrit me harqe të theksuara. Guri i këmbës nuk ndodhej në vend. Materiali i përdorur ishte lloj shkembi i veçantë (i formuar nga hiri vullkanik). Në pjesën ballore të harkut, e cila është vlerësuar si kryesore, gjendet e shkruar “Huve’l-Bâkî” (Ai është i përjetshëm).”

Mbishkrimi i plotë i gurit të varrit është:

Huve’l-Bâkî

ism-i Hatîce binti Ali Beg

sâhib-i devlet vü ‘azzu vü sürûr

virmiş emîn-i ‘âleme nûr-ı ziyâ

gûyâ mühür-i cihân kıldı ubûr

…kılanı her ki târîhini dedi

cennete halk eyle lâyık-ı nûr

sene 977

هو الباقی

اسم ختیجه بنت علی بك

صحب دولت و عز و سرور

ویرمش امین عالمە نور ضیا

گویا مهر جهان قلدی عبور

قل انی هر كه تاریخنی ددی..

جنته خلك ایلە لایق نور

Përkthimi i këtij mbishkrimi është:

Allahu është i përjetshëm

Emri i saj Hatixhe, e bija e Ali Begut

me fat, e nderuar dhe e lumtur (ajo vajzë)

nje dritë që iu dha të besueshmit të botës

kështu i vendosi vulën botës (në Përjetësi) kaloi

….. (nuk arrihet të lexohet dhe kuptohet saktë as në osmanisht)

me dritën tënde krijoje në xhennet.

H 977 M 1569

Data e vdekjes së personit në vargun e fundit të mbishkrimit gjatë leximit dhe përkthimit është dhënë sipas përllogaritjes “ebxhed” (përllogaritje numerike sipas shkronjave arabe). “جنته حلك ایلە لایق نور” Shuma e vlerave numerike të shkronjave arabe është 969. Ka tetë vjet ndryshim me datën e mbishkrimit.

I gjithë mbishkrimi i varrit është gjithashtu një poezi gazeliste me rimë. Si ndërtimi i poezisë, ashtu dhe historia e përllogaritjes numerike është e dëmtuar. Ka vargje edhe me rrokje që mungojnë, si dhe me rrokje tepër.

Regjimi komunist i cili shkatërroi pothuajse çdo gjurmë fetare në përgjithësi dhe islame në veçanti, bëri që të humbasin shumica e gurvarreve shqiptare me mbishkrime osmane, siç është edhe gurvarri dhe tyrbja e Sulejman pashës, shkatërruar së bashku me xhaminë e parë të Tiranës, që mbante emrin e tij si themelues edhe i Tiranës si qytet, xhamia “Sulejman pasha” (1614), gurvarri i Ethem beut, pranë xhamisë së tij i rrëmbyer për xhirimin e një filmi e shumë personalitete të tjera.

Përveç këtij gurvarri, guri i varrit më të vjetër i gjetur deri më tani i përket vitit 1784. Aktualisht nuk ka asnjë mënyrë për të shpjeguar hendekun e mungesës 215 vjeçare përveçse shkatërrimit komunist gjatë regjimit ateist.

Në këtë drejtim, mbetet të bëhet akoma një punë e madhe për të nxjerrë inventarin, katalogimin, restaurimin dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore konkrete në Shqipëri, lidhur me memorien historike akoma të padeshifruar dhe që i ka shpëtuar shkatërrimit deri më sot.

Përshtati Xhorxhina Seferi