Perditësimi i fundit September 13th, 2024 8:23 PM
Dec 03, 2019 Zani i Nalte Histori 0
Abstrakt
Libri i Syrja bej Vlorës “Historia e personaliteteve shqiptare të Vilajetit të Janinës (1859-1909)” është një punim enciklopedik me vlera të padiskutueshme për historiografinë shqiptare. Kjo për faktin se: e para, përbën përpjekjen e parë në këtë drejtim, në një kohë kur institucionet tona shkencore nuk ishin themeluar ende, e dyta, informacioni që ofrohet për disa personalitete historike përbën një risi.
Në një shënim të faqes një të dorëshkrimit shqip të këtyre biografive, përkthyesi Jonuz Tafilaj shkruan se ato janë përgatitur si aneks i veprës së Syrja bej Vlorës të përkthyer më parë nga Ali Asllani.[1] Megjithatë, për nga volumi i tyre, këto biografi përbëjnë një libër më vete. Prandaj, duke pasur parasysh se ato nuk janë integruar më parë në asnjë version të librit tashmë të botuar të Syrja bej Vlorës, e sjellim për botim për herë të parë në revistën shkencore “Zani i Naltë”.
Ky dorëshkrim është shkruar në gjuhën osmane dhe, së bashku me përkthimin në gjuhën shqipe, gjendet në Arkivin Qendror të Shtetit-Tiranë.[2] Ai ka 78 faqe në osmanisht dhe 120 faqe në gjuhën shqipe, të cilat janë përkthyer nga orientalisti Jonuz Tafilaj. Në inventarin e hartuar nga përgjegjësi i sektorit të dorëshkrimeve osmane në arkivin historik, orientalisti Haki Sharofi, shkruhet data e marrjes në dorëzim të këtij përkthimi (26 qershor 1963).[3] Ndërsa për kohën se kur është shkruar nga Syrja bej Vlora, ende nuk kemi asnjë të dhënë.
Megjithëse ky përkthim në dorëshkrim është në dialektin verior dhe përmbante një sasi të konsiderueshme gabimesh, ne jemi përpjekur që të ndërhyjmë vetëm aty ku ishte domosdoshmërisht e nevojshme. Kjo, sepse dialektet, së bashku me përkthimet e realizuara në një periudhë të caktuar, janë një pasuri e jashtëzakonshme dhe mbajnë vulën e kohës.
Në libër jepen të dhëna mbi personalitetet më të shquar të Shqipërisë së Jugut, e cila, nga pikëpamja administrative, në këtë periudhë, përfshihej në Vilajetin e Janinës. Aty flitet shkurtimisht, e ndonjëherë edhe më gjatë, për formimin, rolin dhe kontributin e emrave të njohur të botës shqiptare. Madje, nuk mungojnë edhe detaje, të cilat, duke pasur parasysh se janë shkruar si pjesë integrale e një libri me kujtime, nuk gjenden në asnjë libër tjetër. Kjo e pasuron dhe e bën më të bukur për lexuesin, por edhe më të vlefshëm si burim historiografik për studiuesit.
Pavarësisht nivelit të përkthimit dhe gabimeve, botimi i këtij libri pjesë-pjesë te “Zani i Naltë” mendojmë se është i nevojshëm. Kjo si homazh për autorin e harruar dhe anatemuar padrejtësisht, për përkthyesin e nderuar, orientalistin Jonuz Tafilaj dhe, në fund, për historiografinë dhe memorialistikën shqiptare.
Dr. Hasan Bello
III
Në qeveri të Princ Widit si Drejtor i Përthshëm i Punëve të Brendshme, u orvat me ia kufizue Esad Pashës dorën e keqbasë dhe i qiti vedit trazojë e belana tue i dalë zot me inatë interesave kombëtare. Ndër persona që internoi Esad Pasha në Podgoricë bashkoj edhe Fejzi bejnë. Malazezët këta t’internuem i lanë t’unët, dhe ia mërzitën jetën megjith farë torturash. Këta fatzezë qëndruen n’internim deri sa Austriakët zaptuen Shkodrën.
Në qeverinë që formuen në Shkodër Austriakët i ngarkuen drejtimin e financavet, për të fitue nga dijenia e eksperienca e tij. Mbrapa u emërue Ministër i Financavet prej Kongresit Kombëtar që u mblodh në Durrës.
Fejzi beu njeh mirë gjendjen e përgjithshme të Shqipnisë dhe psikologjinë e çdo klase të popullit. Të jep drejtime për çdo gja, qoftë nga pikëpamja administrative qoftë nga ajo politike si me qenë një dikcjonar i gjallë i përsosun. Ndjenjat kombëtare i ka të sinqerta e të vjetra. Në këtë rrugë nuk asht si këpurdhat që mbijnë mbas shiut. Vuajtjet e tridhjetë vjetëvet të jetës së tij politike, janë që të gjitha përfundimi logjik i ndjenjavet të tija kombëtare. Kur qe në Korçë e në Prizren prefekt përbuzi jetë e pozitë dhe tue marrë parasysh gjithfarë sakrificash i shërbeu interesave kombëtare. Në Korçë zhvilloi në popull dashuninë për atdhe dhe përkrahu forminim e një partie të krishtënësh botënisht. Me fjalë tjera ndihmoj së tepri në zgjimin kombëtar për rilindjen e një Shqipnie kundra rrezikut grek. Kur qe n’Ajdin si prefekt nxorri një fotografi, nën kontroll të xhonturqeve, bashkarisht me të birin Hasan begun, tue pasë ky në dorë një tabelë me fjalët “Rroftë Shqipniaa”. Kjo provë e ndritun e patriotizmit ekstrem të Fejzi beut asht e pa imitueshme dhe ndoshta e teprueme, megjithatë për personin e Fejzi beut asht një dekoratë e madhnueshme.
Fejzi beu në fjalë e në punë asht i ashpër, por i rregullt e i disiplinës. Rrugës së shtrembët nuk ecën, punës s’i mërzitet. Kënd s’ka frikë. Ndër mendime asht independent; pak dhe me natyrë…(e palexueshme- H. B.). I rregullt dhe në punë ekonomie, sa me mujtë me përballue ngushticat e jetesës. Jo gjeneroz, ndër shokë i shendshëm, por dhe zemërthyes.
Për djalin e madh, Adem begun, mendonte se do të jetë një trashigimtarë debamche që do t’ia qettë fundin trashigimit. Neki beun donte ma tepër ndër djelmë të vet. Trashigimin ua la baraz gjith djelmëve dhe thoshte se në mos ai vetë s’donte me u ba shkaktar grindjeje në mes të trashëgimtarëvet. Mbas vdekjes i kanë gjetë nd’arkë 64.000 lira të verdha dhe shum sende të kushtueshme. Ndër këto gjana të kushtueshme ndodheshin një bazubend dhe një hajmali që barte mbi vedi Ibrahim Pashë Vlora, megjith këllëfat e tyne të praruem si dhe një musaf (Kur`an) i lidhun me një mblojë të prarueme dhe ky bashkë me disa sende artistike që kishte pasë ble prej Sabri beut e Servet beut të birëvet të t’Ahmed beut. Në mes të plaçkavet të lanuna i asht gjetë dhe një fletore, ku kishte pasë shënue emënat e gjith atyne që i kishin pasë lypë hua e s’u kish pasë dhanë megjith shumat e kërkueme. Asht për tu çuditë se këto të holla kanë dalë krej baraz me sasinë e shumës së të hollave që ka lanë!! Maliq Pasha ka vdekë në vitin 1892 dhe asht varrosë në Libohovë, në Teqe të Sheh Mahmudit. Teqes i ka lanë disa dhurata; dhe birt e nipat e tij do t’i gëzojshin pasunie që ka lanë në Libohovë me kusht që të banojshin në këtë qytet. Maliq Pasha qe një njeri suigeneris me krejt kuptimin e fjalës, dhe një njeri që nuk u gabue ndër porosi e gjykime të veta për të zbulue të ardhmen.
Mustafa Pasha qe njeri me kulturë të gjanë. I devoçëm fetarisht, ruhej prej çdo mëkati. Të tana punët e tija ishin të shestueme ma përpara e mbrenda një plani. Disa vjersha të tija arabisht dhe sa annotacjone letrare stolisin bibliotekën t’ëme dhe për mue janë një kapital që më gëzon. Frengjishten dhe greqishten i zotnonte në mënyrë të përsosun. Në kaligrafi ishte mjeshtër. Bante pjesë në sektin e mevlevijve, dhe në Konja në Teqe të këtij sekti kishte selinë e vet. Kundrejtë të mdhajvet ishte krenar, por modest ndaj të voglit. Ai kisht ambicie për me pasë famë e pozitë, jeta e tij ishte fare e thjeshtë. As nuk ishte hipokrit as nuk detyronte të tjerët t`i bajshin hipokrizi. Respektonte të drejtat e shoqit, dhe ishte i prirun me ba mirë. Kundrejtë vuejtjeve e mjerimeve kishte një rezinjacion. Memorien e kishte të fortë, gjuhën elokuente, ishte, të thuash erudit. Dijte përmendç shumë vjersha të mesnevisë dhe gjithmonë e mbante në dorë librin e Imam Shuaran-it.
Në mbledhjen e Prevezës ia doli me sukses qëllimeve të veta kombëtare, por po këto qëllime i dhanë grusht dhe e hollën ndër vujtje. Kudo që qe u krenu me qenë shqiptarë. Ndër gjykime ishte i qartë dhe punët i shihte shumë larg. Në kryengritjen e Hersegovinës dhe në lëvizjen malazeze ma tepër se ngacmimevet të rusëvet shihte gishtin e Austrijakëvet, për çka kishte shti në dorë provën bindëse. Vetë Mustafa Pasha qe i pari që ja raportoj me dërgue ushtarë para se me plasë kryengritja. Por kryeministri i atëhershëm Esad Pasha në vend t’ushtarëvet i çoj porosina me zbutë kryengritsat me këshillë. Dërgimi i dy bataljonëvet ushtarë siç i propozonte Mustafa Pasha, thonte kryeministri, do të bante bujë të madhe n’Europë, dhe për këtë kishte arsye. Mustafa Pasha dha dorëhjekjen dhe insistoi që t’i pranohej; bile refuzoi propozimin që iu ba me shkue si prefekt në Jenipazar. Qe shum rigoroz ndër çashtje fetare, dhe zbatonte përpikmisht detyrimet që i vente feja. Nuk i jepte kujtë rastin me vu gojë as kundra çashtjes vet ma të thjesht fetare. S’e kishte zakon as me marrë kënd për të keq nëpër gojë. Fjalën e kishte fjalë, me t’afërm e miq ishte i shkueshëm. Që të mos ishte i detyruem me bartë një dekoratë me kryq, gjeti ekskuza me dalë me pritë në emën të Portës së Naltë Perandorin e Austrisë që vinte në Raguzë. Mbante një pozë serioze në çdo mbledhje a shoqni, mbrojte interesat e qeverisë dhe mbante dinjitetin personal të vetin. Në Vlonë ngrehi shkollën ruzhdie (Qytetëse). Nër vende ku pati nëpunësina la një tok veprash. Në Gjirokastër solli ujët e Sopotit, në Resmo ndërtoi një godinë qeveritare dhe një kazermë, në Kandojë mbërrijti me ngrehë rishtas Xhaminë e Madhe të Vezirit dhe Shpi-korrektimi, në Trenovë të Mastarit shtroi një urë madhështore hekuri dhe në Medinë në varin e Mevlana-së bani disa përmirësime e la dhurata. Mbi gurë të varrit ka këtë mbishkrim: “Geldim sana rizanë ederek xhyrmu gjynahi, Xhanëmlla sëgëndën sama ej Bajti-Ilahi”.[6]
Asht i varrosun në Mina ku pat vdekun, pranë varrit të Hazreti Hadixhetul’Kubarasë. Perëndia e pastë mbushtë me mëshirën e vet të pambarueme.
Me zotësi përdori pendën në përshkrim të jetës dhe në mbulim të vepravet të shëmtuta të këtij përbindëshi! Por tue studjue thellë jetën e dajës së vet, Myfit Beu iu ushqye zemra e trutë me një ndjenjë fisnikrie madhështore dhe me një simpati ndaj trimnisë. Kështu iu shujtnë shpirti me peripecitë e gjith jetës s’Ali Pashës. Daja i Myfit beut qe një satrap i kohës vet, dhe përbuzi armiqt, nënçmoi gjithëken, pse mendonte që kështu duhej të sillej një njeri shteti. Por sot janë ndrue kohët. Për ta çue në vend një dëshirë ma të vogël duhet me iu përulë vegjlisë, të cilën Myfid beu e quen “hezele-bezele” (përdoret për të poshtrue turmën, sh. i përk.). Por këtë të vërtetë Myfid beu e kuptoi vonë dhe ra në deziluzion!! Myfit beu asht guximtar dhe i zoti i gojës. E para nëpunësi e tij qe në Ambasadën otomane të Brukselit si sekretar i dytë. Aty nxorri revolverin kundra Këshilltarit Sejfedin beut dhe vu në frikë e në shqetsim personelin e Ambasadës me poteren e tij. Aso kohe Faik bej Konica nxirrte në Bruksel gazetën “Albania” dhe Ismail Qemal beu gazetën “Selamet”. Të dyja këto gazeta shkruen kundra Myfid beut, por ky u detyrue me heshtë. Por Myfid beu, edhe i ri tue qenë filloj me folë me një gjuhë të qartë rreth revendikimeet legale shqiptare, dhe me guximin që tregoj i thirri një nderë e lavdi emënit të vet! Fill pas çpalljes së Konstitucionit, u zgjodh deputed i Gjirokastrës, e këtu pati një pozitë me randësi. Një ditë bamë një mbledhje në shpi t’Eqerem beut, vëllait të vogël të Myfid beut ku morën pjesë Ahmed Riza beu, Xhavid e Talat beu. U vendos në këtë mbledhje me gjetë një afrim në mes të Myfid beut e të krenëvet t’Ittihad-it. Njëni ose pari ndër kushte t’afërimit që paraqiti Myfid beu qe sjelljen në shkallë të Kryeministrit t’Isamil Qemal beut. Krenët e Ittihadit jo vetëm që nuk e pranuen këtë kusht, por çfaqën nevojën që Myfid beu duhej të këputtë relacionet me Ismail Qemal bejnë. Kështu Myfid beu la mbledhjen dhe doli prej shpie të vëllasë. Diskutimet që u banë ne mbledhjen që u tha më sipër, provuen se Ittihatçijtë s’do të ishin të zotët me zbatue parimet e medodat e nevojituna në një regjim konstitucional dhe që ata do t’a vejshin absulutisht në tiraninë e tyne sundimin e shtetit. Prandaj, Ittihatçijt sa n’Ismail Qemal begun kishin çfaqë urrejtjen dhe kundra Myfid beut, tue e manifestue herë mbas here këtë urrejtje. Kur Myfid beu lajmoj me një gjuhë të qartë politike dhe të mbatun aleancën e katër shtetevet të Ballkanit prej tribunës së Parlamentit, Ittihatçijt e përbuzën dhe e tallën dhe bile Ministri i Jashtëm Rifat Pasha, njeriu i Ittihatçijëvet, për të nënçmue vlerën e Myfid beut përdori kundra tij fjalët përbuzëse “s’ka as furrik as voe” tue mos pa nevojën as me ba ndonjë hetim. Ndër zgjedhjet e dyta Parlamentare, qeveria e Ittihadit u përpoq mjaftë me pengue zgjedhjen e Myfid beut si deputet, tue shënue për kandidat të Xhemijetit Halil Pashë Alizotin. Myfid beu me vota dërmuese të zgjedhësëvet doli prap deputet. Gjithashtu dhe këtë herë Myfid beu me të tanë zotësinë e tij politike u çfaq kundërshtarë i Ittihatëçijve. Në qeverinë e përkohëshme t`Ismail Qemal beut Myfid beu qe Ministër Brendëshëm. U prish mandej me Ismail Qemal begun, dhe u emënue antar i Komisionit të Kontrollit ku do të përfaqsonte Shqipërinë. Ismail Qemal beu donte me i sigurue vedit pozitën me një farë administrimi të butë, ma mirë me thanë donte me fitue kohë. Myfid beu përkundrazi donte me shpejtue punë, tue riorganizue xhandarmërinë, tue i dhanë një rrugë të mirë veprimevet administrative dhe tue ba sidomos që të ndigjoheshin prej kabinetevet t’Europës ankimet e Shqipënisë për t’i dhanë fund sulmevet e atrocitetevet të grekëvet. Dhe një tjetër ngjarje vlen për t’u shënue, ngjarje që largoj Myfit begun prej Ismail Qemal begut. Në luftën greko-turke, në Jenishehir që mandej u pushtue prej grekëvet, ushtria otomane kishte ble një sasi drithi prej Neki Beut dhe i detyrohej këtij një shumë të madhe. Në Vlonë patën dalë disa plaçka për ushtrinë otomane. Myfid beu vu sekuestër mbi këto plaçka, por Ismail Qemal beu, për të mos i dhanë shkak intervenimi ushtrisë otomane e përqëndrueme në veri e kundërshtoi me të tan forcën e tij këtë masë, tue refuzue kështu kërkimet e Myfid beut. Kjo armiqësi nuk u shue një herë me thanë në mes tyne, por vazhdoi gjithnjë. Në qeverinë e Princ Widit, Myfit beu qe ministër i Drejtësisë. Në një kohë qe dhe zëvendës Ministër i Jashtëm; por tue u gjetë përpara një pune t’ashpër të Princit dha dorëhjekjen dhe u emënue Ministër fuqiplotë në Romë. Qe dhe në qeveri të Durrësit qe dhe mori pjesë në Delegacionin Shqiptar që shkoi në Romë. Por në çdo rast çfaqi natyrën e tij intrasigjente dhe si pasojë e kësaj natyre nuk mujt kurrë një herë me fitue simpatinë e kujt. Zotësia e pendës së Myfid beut si në turqisht ashtu në frëngjisht asht shumë e thellë si e thellë asht dhe kultura e tij në politikë ka një largpamësi objektive; në punë asht i ashpër. Fjalën e ka fjalë, asht vendikatif, ka natyrë aventurjeri dhe zemërohet shpejt. Punët e dëshirat nuk i mshefë, s’e ka frigë as mikun as armikun, ka vullnet e qëndrim në punë.
Namik beu s’ashtë marrë kurrë me punë politike kombëtare, s’ka marrë pjesë ndër mbledhje kombëtare. Ka vdekë në Stamboll, dhe ashtë varrosë në varrezat e Maçkës. Dritë pastë.
Naim beu me vjetë qe nëpunës në Ministri t’Arsimit, mandej antar i komisionit t’inspektimit në gji të kësaj Ministrie e ma vonë kryetarë i këtij komisioni. Nuk kishte punë ma të mërzitshme për Naim beun se me pasë një funksion që t’i lidhi duert e gjuhën me zinxhir popullit për kapriçot e një njeriu (e ka fjalën për Sulltanin, sh. i përk.) dhe të censurojë fjalë për fjalë veprat e shtypuna; për Naim begun gjeni i cili ishte i djegun për liri të fjalës e të gjuhës. Një filozof mysliman thotë: “Dënimin e ferrit e vuen në këtë botë një njeri i përsosun kur asht i detyruem mos me thanë atë që din e me thanë atë që nuk beson”. Një ditë kur po bisedojshëm me Naim begun ia kujtova këtë të vërtetë dhe mu gjegj: “Veprat që i paraqiten Komisionit, i studjoi një herë në mënyrë të veçantë. Veprës i hedh një vrejtje të kujdesëshme si mbas famës që ka autori i saj. Mbi një paragraf ose fjalë qëndroj me ditë dhe ma në fund gjej rrugë si me bishtnue”. Nën peshën e këtyne vuajtjevet shpirtnore Naim beu u smue seriozisht, dhe ma në fund e rrëmben nga kjo jetë në një moshë që mund të cilësohej edhe i ri. Naim beu megjithse mizantrop, prap qe i rrethum prej njerzish të përsosun që adhurojshin. Shpesh kalonte ditët i smut e në dobësi fizike. Por megjith këtë kundrejtë miqve e dashamirëve që kishte pranë qëndronte gjithmonë bujarë i pritun e i sjellshëm. Nuk i thyu zemrën kërkujt, nuk pati ambicie me qenë mbi të tjerët, por për kundra qe modest ndaj kujdo. Në sjellje qe fort serioz dhe i çveshun prej kapriçovet. Rregullën e disiplinës në jetë ia kandëte fort, fukaranë e ndihmonte. Ata pak të holla që mund të kursente, i prishte me botue veprat e veta. Ishte i heshtun, por gjithmonë mbrojtës i së drejtës. Kur flitej për Shqipni, gjuha e tij bahej elokuent, në detin e gjanë të kulturës së tij fillojshin atëherë me buçitë tallazet.
Vdiq në vitin 1315 h (1899) në Stamboll dhe u varros në Teqen e Bektashijëvet të Merdiven Kojit, aty ku asht i varrosun dhe vëllai i tij, Sami beu. Perëndia derdhtë mbi të mëshirën e vet të pambarim.
Naim Pasha pati veti të mira, nuk qe i dhanun mbas tantanasë. Ishte një ushtarë i provuem dhe bamirës e i sjellshëm ndaj këdo. La dy djelm, me emna Zija e Qemal.
Qe fetar, por i sinqertë në besim. Njeri poteraxhi, por me njohuri të thella ndër punë të njerzisë. Mbrapa u dha fort mbas studimevet të misticizmit, gati gati u ba i çmendun, dhe në këtë gjendje vdiq. Qe një shkrimtarë i pashoq dhe i ndjeshëm. Kam parë rastin me ba disa dorëshkrime letrare të tijat, por këta kanë humbë ndër duer të trashëgimtarëvet të tij.
Në vitin 1914, në dhjetor, ishim në Hotel Imperial të Vjenës. U lajmova se në këtë hotel kishte ra Khedivi i Misirit Abas Hilmi Pasha. Me një herë u takova me Naltësinë e tij dhe një kohë të gjatë pata nderin me qenë i mirëpritun nga ai. Ndër ato ditë Khedivit i vjen një letër nga Sherifi i Mekes Hysen Pasha, i cili me një gjuhë shum të prekshme ankohej kundra Vehib Pashës aso kohe vali i Hixhazit, se ka mbetë në një gjendje shumë kritike, mbasi ai i kërcënohet në një mënyrë fort tragjike. Ashtë sjellë kundra tij fort egër, s’ka dashtë me ja njoftë gradën e pozitën dhe si pasojë epërsinë e tij si sherif i Mekes, ka dashtë me suprimue prerogativat e tij fetare që gëzonte dhe ma në fund ka dashtë t’a helmatosë me anë të gjelltarit të vet, të cilin e ka bindë e mashtrue, për me krye këtë atentat. Kur ishëm në Këshillën e Naltë të Shtetit dhe mandej mbrapa pata rastin e lumtun me u njoftë me Sherifin Hysen Pashën s’afërmi dhe me çmue vetijat e tija të nalta e fisnike. Prandaj formova idenë se s’kishte kurrëgja të shtueme e shpifje në letrën që i dërgonte Khedivit të Misirit. Por ma hëngri mendja se Vehib Pasha kishte veprue si ushtar i bindun porosivet t’Ittihatçijëvet. E mbas do kohe ia hapa këtë çështje. Ai më tha: Qëllimi i tij kishte qenë me i dhanë fund ndërhymjes së tij ndër punë të qeverisë. Halifin e përfaqësonte ai, Vehbi Pasha, e jo Sherifi, e pra ky ma tepër se një Meharacë bindjen s’duhet të kishte tjetër privilegj, kështu që kishte urdhën m’e njoftë atë gjithmonë nën vali. Mirpo koha s’ishte oportune grindjesh për karrike. Privilegjet i qenë njoftë ç’prej shekujsh Emirit (shefit) të Mekes. Sulltan Abdyl Mexhidi iu kishte puthë dorën vetë ma i pari Sherifit (Emirit) të Mekes, Abdyl Muttalibit, dhe kishte qitë atë ndër ceremonina përpara të gjith Ministravet. Mandej, ai ishte dhe makëmbës i Halifit, i autorizuem me da gjyqet n’emën t’Emaretit. Nuk ishte aspak e arsyeshme m’e vu atë në të njoftën shkallë me një Mihraxhe të Hindisë. Vehib Pasha ma mbrapa e kishte kuptue këtë realitet, dhe i kishte lypë të falun Shejtnisë së tij Sherifit. Mbas luftës Vehib Pasha erdhi n’Itali. U muer me punët e veta. Në tren të Janinës u vra gabimisht një Italian. Vehib Pasha u muer në proces si i akuzuem për këtë vrasje. Vuejti do kohë në burg, por mandej u lirue si i pa faj. Këtë shpifje kundra Vehib Pashës e bani Qemal bej Dinoja. Ky pat ngelë ngushtë n’Itali. Vehib Pasha e ndihmoi këtë. Por ky i hëngri Vehib Pashës gjashtëmij franga, paret e disa hallijavet. Pasha e qortoi. Ai i zemëruem, e paditi Vehbi Pashën si organizator i kësaj vrasje. Në burg Vehib Pasha u njoftë me një kapiten italian; ra në kurthin e tradhtisë së tij dhe ai i hangri treqindmij lira. Me një mijë mundime mujti me shpëtue një pjesë të këtyne të hollavet. Prej Italie kaloi në Rumani për t’u marrë me punët e veta që të siguronte jetesën e familjes. Vehib Pasha, me thanë të drejtën, qe i shkathtë, njeri me dinjitet, me një kulturë të thellë ushtarake dhe i zoti me krye çdo punë që i dilte nga dora. Dhe në shkrim qe i fortë. Vehib Pasha qe i biri i Mehmed Efendiut të Vehib Efendiut të Janinës, dhe vëllai i vogël i gjeneral Esad Pashë Janinës. Qe i dalun nga Akademia Ushtarake e Stambollës. Shum kohë shërbeu dhe ndër zyrë ushtarake me randësi. Flitte frëngjisht, italisht e greqisht. Si për digresion dhe me qëllim për t’a kalue në histori, e shoh t’udhës me përmendë këtë ngjarje: Ishte, më duket, në mars të vitit 1915, kur erdhi në Vjenë Perandori i Gjermanisë Wilhemi II, i shoqënuem prej Kryeministrit Bethmann Holleveg dhe prej Ministrit të Jashtëm Jargovv. Khedivi i Misirit Abas Hilmi Pasha, i cili ç’prej njëzetepesë vjetësh ndodhej në seli khedivnore, nuk kishte pasë rasën me i ba vizitë Perandorit të Gjermanisë, megjithse shpesh kishte ba udhtime n’Europë; dhe nuk e kishte pa me udhë t’a vizitonte kur ai, Perandori, kishte ardhë në Vjenë si mik. Vetëm i shkoj në banesë dhe i la, si donte rregulla e protokollit kartë-vizitë tue pranue mbrapa Khedivi vizitën e dy diplomatëvet që shoqënojshin Perandorin. Para 4-5 ditësh t’udhëtimit të Perandorit në Vjenë, kishin ardhë këtu kapidani dhe ekuipazhi, 60-70 vetë gjithsej, i kryqëzorit Amden i famshëm për vaporët që kishte mbytë. Kapidani dha në Muzik-Holl një konferencë shum kurajoze mbi aventurat e ekuipazhit të kryqëzorit në fjalë. Publikun e interesuem ma tepër këto aventura sesa vizita e Perandorit gjerman dhe s’flitej tjetër veçse rreth këtyne aventuravet. Jagovv-i e Bethmanni i kishin folë rreth kësaj çashtje Khedivit dhe ishin ankue kundra Sherifit të Mekes, Hysen Pashës! Mbasi u zhduk Amdeni nga skena, Kapidani i dytë megjith ata që kishin teprue nga ekuipazhi i saj, kishin dalë me një varkë, emnit Ajishe, në brigjet e Kunfude-s, dhe kishin da me ardhë nëpër rrugë të Mekes në Medinë e prej këtu ne Stamboll. Naltësia e tij sherifi u kishte qitë këtyne para djalin e vet. Naltësinë e tij Sherif Fajsallin me treqind kalorës edhe për tu thanë mirëseardhjen edhe për t’i mbrojtë nga një sulm i çetave arabe. Mirpo çetat arabe ashtu si e kishte paramendue Sheifi Hysen Pasha, kishin sulmue ata dhe rrethue. Por gjermanët, të cilët kishin pasë me vedi 4 mitroloza, kishin xanë pozita dhe ishin mbrojtun, tue lanë të dekun nga arabët tre vetë dhe tue plagosë disa tjerë. Në këtë çast ia kishte mbërritë Fajsalli dhe shpëtue gjermanët nga një katastrofë, pse arabët të ndezun ma tepër në hakmarrje nga shkaku që iu vranë e iu plagosën shokët, do t`i kishin çfarue për fund gjermanët. Fajsalli i ka marrë këta, i ka përcjellë deri në garë të hekurudhës së Medinës shëndosh e mirë, tue iu dhanë kështu gjithë ndihmën për t’u nisë për në Stamboll. Por gjermanët ishin zemërue ndaj Sherif Hysen Pashës pse ky s’i kishte vra të gjithë arabët që kishin guxue me iu pre rrugën dhe pse ky s’e kishte sakrifikue për ta personën e pozitën e tij, dhe si për sadisfaksion kishin lypë prej Portës së Naltë pushimin e tij!! Khedivi ishte orvatë me qetësue gjermanët, tue iu thanë se ndër këto kohë ka qenë e pa mundur me shtrue atë çetë arabe dhe se pushimi i sherifit në një kohë si kjo do të ftofë ndaj qeverisë tonë popullin e Hixhazit. Mirpo këta dy diplomata s’ia kishin vu veshin fjalëvet të Khedivit, kishin insistue në mendimet e veta, dhe Porta e Naltë ma në fund kishte ba gabimin me pushue sherif Hysen Pashën, dhe me vu në vend të tij si sherif Naltësinë Ali Hajdar Pashën. Por Sherifi i ri u tregue i dobët, dhe këtë e kuptoj Porta e Naltë. Shetet e Antantës dhe sidomos Anglia përfituen prej kësaj politike të marrë të Portës së Naltë, dhe ndër këta Anglia, ia ngjiti menjëherë dorën Hysen Pashës dhe i njofti këtij dinjitetin e Meliqyl’Hexhazit (Mbret i Hixhazit). Zoti i dhashtë shëndet personës auguste të Sulltanit e familjes së tij të nderueshme, dhe jetë të gjatë e pushtet shteteve islame.
[1]. Këtu bëhet fjalë për librin Shqipëria pasosmane 1912-1920, i cili tashmë është botuar në versionin origjinal i transkiptuar nga osmanishtja në Stamboll në vitin 2009. Në gjuhën shqipe ky libër është botuar në dy versione, me titullin Kujtime-Nga fundi i sundimit osman në Luftën e Vlorës, (përgatiti për botim dhe redaktimi i përkthimit Akad. asoc. Marenglen Verli dhe Dr. Ledia Dushku) Tiranë: ICEBERG, 2013 dhe Shqipëria pasosmane 1912-1920, (përktheu nga turqishtja Rubin Hoxha) Shkup: Logos-A, 2015.
[2]. AQSH, F: S. Vlora, D. 8.
[3]. Po aty.
[4] Ky personalitet është botuar veçant në revistën “Zani i Naltë”, nr. 26.
[5]. Këtu ka një lodër fjalësh. Muejit i thanë turqisht “aj” dhe ariut “aji”. Tue thanë se “një muej i jep e një muej s’e jep “iu thonte atyne pashallarëvet njëkohësisht se “njeni ari e jep e tjetri s’e jep”. (Sh. i. përk)
[6]. Erdha te t`i tue derdhë fajet e mëkatet
T’u trova ty bashkë me shpirtë t’ëm o Shpi e Zotit. (Sh. i përk.)
Sep 13, 2024 0
Sep 11, 2024 0
Jul 02, 2024 0
Jul 02, 2024 0
Jul 02, 2024 0
May 07, 2024 0
Feb 01, 2024 0
Dec 21, 2023 0
Apr 01, 2022 0
Departamenti i Shkencave Islame në Kolegjin Universitar Bedër në bashkëpunim me Departamentin e Teologjisë dhe Kulturës, në Kolegjin Universitar Logos dhe Institutin Katolik të...Sep 13, 2024 0
nga Resul Rexhepi إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا...Nov 03, 2020 0
nga Nuredin Nazarko Abstrakt Ishte pak të thuash se ishte i gëzuar. Nuk ishte i gëzuar thjesht se nuk humbi zahiretë e mbledhura me mund, por që arriti të mposhtë...Jul 02, 2024 0
Prof. dr. Muhamed Mustafi Fakulteti i Shkencave Islame në Shkup Hyrje Në botën e fesë ekziston një koncept shumëdimensional dhe kozmopolit dhe për këtë arsye është shumë e...