Abstraktet e nr. 40 (193)

Sep 04, 2025 Zani i Nalte Abstraktet 0

---

Osman Nuri Demir
KONCEPTI I SHPIRTIT SIPAS IMAM MATURIDIUT
Abstrakt
Ky studim hedh dritë mbi mënyrën se si Imam Maturidiu e koncepton shpirtin (ruh), duke e trajtuar atë jo thjesht si një ide metafizike, por si një realitet qendror në përbërjen dhe jetën e njeriut. Duke iu përmbajtur besnikërisht teksteve kur’anore, Maturidiu e përkufizon shpirtin si burimin e jetës që i jep trupit lëvizje, gjallëri dhe qëllim, pa e ngritur atë në një status hyjnor. Në mendimin e tij, ruhu dhe nefsi janë dy elementë të ndryshëm: ruhu është ai që gjallëron trupin, ndërsa nefsi është ai që përjeton, ndjen, mendon dhe mbart përgjegjësinë për veprimet e njeriut – përfshirë jetën pas vdekjes.
Qasja e Maturidiut është e kujdesshme dhe njëkohësisht e thellë, duke ofruar një model të ekuilibruar mes frymës teologjike dhe mendimit racional. Ai dallon qartë rolin e krijuesit nga ai i krijesës dhe i qëndron larg çdo shpjegimi që do t’i jepte shpirtit natyrë hyjnore. Në analizë vërehen ngjashmëri, por edhe dallime të qarta me figura si Aristoteli, Galeni, Xhahidhi e Ibni Sina, çka dëshmon për një qasje origjinale dhe mendim të pavarur.
Ky trajtim i thelluar jo vetëm që ndihmon në kuptimin më të plotë të shpirtit dhe qenies njerëzore në mendimin islam, por gjithashtu pasuron fushën e antropologjisë dhe teologjisë islame duke ndërtuar ura të vlefshme mes traditës dhe reflektimit bashkëkohor.
Fjalët kyçe: Imam Maturidiu, ruh, nefs, jetë, Kur’an.

ETIKA SHOQËRORE ISLAME NË DRITËN E SURES HUXHURAT – I
PhD. Hysni Skura – KU Bedër, Departamenti i Shkencave Islame
Abstrakt
Ky studim shqyrton aspektet themelore të etikës shoqërore islame në dritën e sures Huxhurat, përmes një analize të thelluar tekstuale dhe kontekstuale të ajeteve të para të kësaj sureje (1–10). Surja Huxhurat paraqet një strukturë të integruar të normave morale që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet individit dhe autoritetit hyjnor, respektin ndaj profetit, verifikimin e informacionit, ruajtjen e dinjitetit njerëzor, ndalimin e përgojimit dhe përqeshjes, si dhe promovimin e drejtësisë dhe vëllazërisë mes besimtarëve.
Nëpërmjet një metodologjie ndërdisiplinore, që ndërthur komentimin klasik me qasje bashkëkohore filozofike, sociologjike dhe psikologjike, ky punim synon të tregojë se mesazhi Kuranor ka vlera të qëndrueshme dhe universale për etikën publike edhe në kontekstin e sfidave moderne. Shembulli profetik i vëllazërimit në Medinë (muahat) trajtohet si një model praktik i implementimit të normave të sures Huxhurat në realitetin shoqëror.
Në përfundim, studimi thekson se kjo sure përfaqëson një platformë etike gjithëpërfshirëse, e cila mund të shërbejë si bazë për ndërtimin e një rendi shoqëror të drejtë, të mëshirshëm dhe të qëndrueshëm, duke lidhur besimin me angazhimin etik dhe qytetar të myslimanit në shoqërinë bashkëkohore.
Fjalë kyçe: Kuran, surja Huxhurat, etika islame, vëllazëri, drejtësi, moral, zhvillim

Dr. Feim Hoxha
ABSTRAKTI
Arsyet sociologjike të paraqitjes dhe përhapjes së fraksioneve fetare në kohën moderne
Sociologjia, si një nga shkencat më të rëndësishme humane, ka në fokus të studimeve të saj njeriun si një qenie sociale, si dhe shoqërinë në të cilën ai bën pjesë.
Një ndër nënllojet e sociologjisë është edhe sociologjia e fesë, e cila shqyrton ndërlidhjet që ekzistojnë midis strukturave shoqërore dhe feve të ndryshme, duke identifikuar aspektet e tyre besimore, praktikat dhe format e organizimit të besimeve fetare përmes metodave dhe disiplinave sociologjike.
Librat hyjnorë janë një burim i pashtershëm i pasqyrimeve të shoqërisë së njerëzimit përgjatë periudhave të ndryshme historike, prandaj, parë nga ky këndvështrim, ato janë ndër pikat kyçe që tërheqin interesin e studiuesve të sociologjisë së fesë.
Në këtë tekst shqyrtohet sociologjia e fesë dhe arsyet sociologjike të paraqitjes dhe përhapjes së fraksioneve fetare në kohën e sotme.
Sociologjia e fesë analizon ndërveprimet midis strukturave shoqërore dhe besimeve fetare, duke përfshirë aspekte të tilla si dogmat, kultet dhe praktikat fetare.
Teksti përqendrohet në disa faktorë kryesorë që kontribuojnë në formimin dhe përhapjen e fraksioneve fetare, duke përfshirë krizën e familjes, kërkimin e identitetit, nevojën për përgjigje dhe ndjenjën e të qenit “i veçantë”, varfërinë dhe ndarjen midis jetës rurale dhe urbane.
Përmes një shqyrtimi të ndërlikuar të këtyre faktorëve, theksohet se feja dhe fraksionet fetare shpesh ofrojnë ndihmë emocionale dhe shpirtërore, si dhe përgjigje për nevoja dhe shqetësime të ndryshme sociale dhe individuale.
Në përfundim, teksti sugjeron se këto fraksione ndihmojnë individët të krijojnë një identitet të veçantë dhe të mbijetojnë në një mjedis që ndryshon vazhdimisht.
Fjalët kyçe: Fraksionalizimi, Kulti, Familja, Identiteti, Feja, Dogma.

Dr. Yasien Mohamed
Perspektiva mbi Psikologjinë Islame: al-Raghib al-Isfahani për Shërimin e Emocioneve në Kuran
Abstrakt
Ky studim sjell një vështrim të thelluar dhe njerëzor mbi mënyrën se si emocionet si zemërimi, trishtimi dhe frika trajtohen në traditën islame, duke u mbështetur në mendimin e al-Rāghib al-Iṣfahānit dhe dritën që hedh Kurani mbi botën e brendshme të njeriut. Në një kohë kur psikologjia moderne sapo ka filluar të pranojë rëndësinë e mendimit dhe kuptimit në formësimin e emocioneve, mendimtarët islamë të shekullit XI – si Al-Isfahani – kishin zhvilluar një qasje të thellë dhe të integruar që e lidhte psikikën e njeriut me shpirtin, arsyen dhe lidhjen me Zotin.
Emocionet nuk paraqiten si ndjenja të dobëta apo të panevojshme, por si pjesë thelbësore e qenies njerëzore që mund të shërbejnë si ura drejt vetëdijes, pendimit, pajtimit dhe zhvillimit të virtyteve të larta. Zemërimi, për shembull, nuk është thjesht një shpërthim i pakontrolluar, por një ndjenjë që mund të drejtohet për të mbrojtur të drejtën dhe dinjitetin, nëse është e udhëhequr nga arsyeja dhe butësia. Trishtimi nuk është vetëm një plagë, por edhe një pasqyrë për të njohur humbjet dhe për të reflektuar mbi kuptimin e jetës. Frika nga e ardhmja ose nga vdekja mund të jetë burim ankthi, por në dritën e besimit ajo shndërrohet në përgatitje, besim dhe shpresë.
Ky punim e sheh njeriun jo thjesht si një subjekt neurotik që ka nevojë për terapi, por si një qenie që udhëton në kërkim të kuptimit, qetësisë së brendshme dhe afërsisë me Zotin. Në këtë kuptim, shërimi i emocioneve nuk ndodh vetëm përmes teknikave të jashtme, por kërkon një kthim të sinqertë te vetja, një ripërtëritje të marrëdhënies me Krijuesin dhe një përpjekje të ndërgjegjshme për të jetuar një jetë me virtyt. Ndaj, Kurani nuk është thjesht një tekst fetar, por një udhërrëfyes për shpirtrat e trazuar, që ofron dritë, qetësi dhe shpresë për çdo zemër që kërkon shërim.
Fjalë kyçe: psikologjia islame, al-Rāghib al-Iṣfahānī, emocionet në Kuran, zemërimi, trishtimi.

M.sc Artan S. Mehmeti
“KONCEPTET FILOZOFIKE TË EL-FARABIUT (870 – 950) SI BAZË PËR MENDIMIN GJEOGRAFIK ISLAM”
Abstrakt
El-Farabi, një nga mendimtarët më të mëdhenj të periudhës së artë islame, shquhet jo vetëm për thellësinë e tij filozofike, por edhe për ndikimin e gjerë që pati në shumë fusha të dijes si logjika, metafizika, etika, politika, muzika dhe kozmologjia. Edhe pse nuk ishte gjeografë në kuptimin klasik të fjalës, veprat dhe konceptet e tij teorike formuan një themel të fuqishëm për zhvillimin e gjeografisë si shkencë konceptuale dhe filozofike në botën islame. Qasja ndërdisiplinore që El-Farabiu e aplikoi në analizën e universit, qytetit, njeriut dhe natyrës, bëri të mundur një ndërthurje të thelluar mes mendimit filozofik dhe realitetit hapësinor. Ky studim synon të shqyrtojë ndikimin e El-Farabiut në formësimin e mendimit gjeohapësinor, duke analizuar kontributin e tij në ndërtimin e paradigmave teorike që shërbyen si pikënisje për shumë studiues të mëvonshëm në fushën e gjeografisë, urbanizmit dhe filozofisë natyrore.

LIRIA E MENDIMIT, NDËRGJEGJES DHE FESË NË KONTEKSTIN E TË DREJTAVE THEMELORE
Prof. Asoc. Dr. Saimir SHATKU ,
Universiteti i Tiranës
Abstrakt
Ky punim ofron një analizë të thelluar akademike dhe juridike mbi interpretimin e nenit 9 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (KEDNJ), i cili garanton lirinë e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë, duke e lidhur atë me dispozitat përkatëse kushtetuese shqiptare, konkretisht nenet 3, 9, 10 dhe 24 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Analiza fokusohet në aspektet filozofike, normative dhe praktike që përcaktojnë kuadrin ligjor për ushtrimin e lirive themelore në një shoqëri pluraliste dhe demokratike.
Punimi trajton sfidat e interpretimit juridik që lindin nga përplasjet e mundshme midis lirisë së fesë dhe interesave të tjera shoqërore, përfshirë ruajtjen e rendit publik, mbrojtjen e të drejtave të palëve të treta dhe promovimin e barazisë. Në këtë kontekst analizohen edhe parimet e sekularizmit dhe pluralizmit në shtetin shqiptar, si dhe ndikimi i jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) në formësimin e praktikave gjyqësore dhe politikave publike.
Përmes një qasjeje sistematike dhe krahasuese, ky punim synon të evidentojë balancimin delikat të të drejtave dhe lirisë së individit me përgjegjësitë shoqërore, duke nxjerrë në pah rekomandime për përmirësimin e kuadrit ligjor dhe zbatimin efektiv të të drejtave të garantuara. Ky studim kontribuon në literaturën juridike duke theksuar nevojën për një interpretim dinamik dhe kontekstual i cili respekton ndryshimet kulturore dhe fetare pa cenuar parimet themelore të demokracisë dhe të drejtave të njeriut.
Fjalë kyçe: Liria e fesë, liria e mendimit, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut, Kushtetuta e Shqipërisë, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut.

Prof.Asoc.Dr Ilirjana Kaceli
Departamenti i Historise
Universiteti i Shkodrès “Luigj Gurakuqi”
Kushtetuta e vitit 1925 dhe ndikimi i saj në zhvillimet politike dhe juridike në Shqipëri
Abstrakt:

Kushtetuta e vitit 1925 shënon një moment kyç në historinë politike dhe juridike të Shqipërisë, duke vendosur themelet e një sistemi republikan pas përfundimit të periudhës së princërimit dhe krizës së shtetformimit. Ky studim shqyrton në mënyrë analitike përmbajtjen e Kushtetutës, duke u përqendruar në formatin e republikës presidenciale, rolin e Presidentit të Republikës, dhe kufizimin e funksioneve të institucioneve legjislative dhe gjyqësore. Nëpërmjet një analize të hollësishme të zhvillimeve politike të asaj kohe, trajtohet mënyra se si kjo kushtetutë legjitimoi konsolidimin e pushtetit personal të Ahmet Zogut dhe ndikoi në krijimin e një sistemi autoritar me tipare qendërzuese. Gjithashtu, vlerësohet ndikimi i saj në transformimin e rendit juridik, në raport me legjislacionin e mëparshëm osman dhe përpjekjet për modernizim sipas modelit perëndimor. Përmes një qasjeje ndërdisiplinore, hulumtimi ofron një vështrim kritik mbi pasojat afatshkurtra dhe afatgjata që kjo kushtetutë pati në jetën politike dhe juridike shqiptare, duke ndihmuar në kuptimin më të thellë të proceseve të institucionalizimit në Shqipërinë e viteve ’20.
Fjalë kyce: Kushtetuta e vitit 1925, republikë, senat.

Nuredin Nazarko
Për çfarë shërbejnë universitetet?

Abstrakt
Në një botë ku zhvillimi teknologjik dhe kërkesat e tregut të punës po diktojnë gjithnjë e më shumë drejtimin e arsimit të lartë, lind nevoja për të rishikuar me kujdes qëllimin dhe misionin e universiteteve. Ky tekst është një reflektim i thellë mbi rolin e arsimit të lartë në formësimin jo vetëm të profesionistëve të aftë, por edhe të njerëzve me integritet, ndjeshmëri morale dhe botëkuptim të gjerë. Duke u mbështetur në mendimin kritik të Ziauddin Sardar dhe Jeremy Henzell-Thomas, argumentohet se universitetet nuk mund të mbeten vetëm qendra trajnimi për tregun e punës, por duhet të jenë hapësira ku dijet, vlerat dhe njerëzorja ushqehen e kultivohen.
Teksti ngre pyetje thelbësore mbi drejtimin që ka marrë arsimi: A po e ndihmon njeriun të kuptojë veten, qëllimin e ekzistencës dhe vendin e tij në botë? Apo po e shtyn drejt një ekzistence të zbrazët, ku suksesi matet vetëm me arritje materiale? Autorët sugjerojnë një rikthim te thelbi: te dijet që pasqyrojnë mendimin e thellë, te vlerat që formësojnë karakterin dhe te një paradigmë e re që vendos shpirtin e njeriut në qendër të procesit arsimor.
Kjo analizë e gjerë nuk ndalet vetëm në kritikën ndaj modelit ekzistues, por ofron edhe një thirrje për veprim: për një reformë të gjallë, të natyrshme, që nis nga brenda institucioneve dhe që udhëhiqet nga mësues e studiues të përkushtuar. Vetëm në këtë mënyrë universitetet mund të rikthejnë besimin e shoqërisë dhe të ndihmojnë në ringritjen e një brezi që nuk kërkon vetëm të dijë, por edhe të kuptojë, të ndjejë dhe të veprojë me drejtësi.
Fjalë kyçe: arsimi i lartë, universiteti, kriza e dijes, paradigma arsimore.

Resul REXHEPI
NË KUJTIM TË DR. REXHEP ef. BOJËS
(20.6.1946 – 14.9.2021)
Tashmë kemi hyrë në vitin e katërt nga kur hoxha, imami, pedagogu, studiuesi, myftiu, veprimtari dhe diplomati i Kosovës Dr. Rexhep kaloi në Botën tjetër – Ahiret.
Prandaj, me rastin e ndarjes nga ne të Dr. Rexhep ef. Bojës, do të shpalos disa të dhëna jetëshkrimore të tij dhe disa vlerësime e kujtime për të, ndonëse për jetën dhe veprën e dr. Bojës jam i bindur se do të shkruhet e do të flitet gjatë, sepse veprimtaria e tij ishte e begatë, e qëndrueshme, fisnike dhe gjithmonë në shërbim të fesë e të atdheut.
Unë kam pasur nderin, madje e konsideroj edhe privilegj që kam bashkëpunuar me Dr. Rexhep ef. Bojën, madje, në të shumtën e herëve edhe në kohë tejet të ndjera dhe shumë të vështira.
Në të vërtetë, njohja ime me Rexhep efendiun nis që nga viti i largët 1985, atëherë kur në numrin e 42-të të revistës “Edukata islame” kisha botuar një shkrim të karakterit informativ-biografik, me titull “Kur ambiciet kurorëzohen me sukses”, dhe i cili bënte fjalë pikërisht për Dr. Rexhep Bojën, me rastin e mbrojtjes së tij të doktoratës në Universitetin Islamik të Medinës.
Më pastaj, në vitin 1986, përderisa unë isha drejtues i Medresesë “Alaudin”, kemi pasur nderin që Dr. Rexhep Bojën ta angazhonim si pedagog për lëndën e fikhut-jurisprudencës islame, prej nga ku pas disa viteve do të kalonte në Kryesinë e Bashkësisë Islame për ta udhëhequr atë deri në vitin 2003, e për të vazhduar më pas si pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës. Në kuadër të FSI-së, krahas detyrës së dekanit nga viti 1992, pra nga themelimi, ai gjithashtu ka qenë i angazhuar për mbajtjen e lëndëve të fikhut-jurisprudencës islame dhe Da’ves.
Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për veprimtarinë e Dr. Rexhep ef. Bojës, unë mendoj se atë duhet parë si të ndarë në disa aspekte dhe faza, duke filluar që nga koha kur ai shërbeu si imam në “Xhaminë e Kuqe” të Pejës, më pastaj si profesor në Medresenë “Alaudin”, më pastaj si drejtues dhe pedagog në Fakultetin e Studimeve Islame të Prishtinës, më pastaj si myfti i Bashkësisë Islame të Republikës së Kosovës, dhe së fundmi si diplomat i shtetit tonë – Republikës së Kosovës.

Paul LUNDE

HISTORIA ISLAME E BOTËS SË RE
Abstrakt
Ky artikull rrëfen një kapitull të pazakontë, por jashtëzakonisht domethënës, të historisë islame: mënyrën se si Perandoria Osmane e përjetoi dhe e përpunoi intelektualisht zbulimin e Botës së Re. Edhe pse osmanët nuk morën pjesë drejtpërdrejt në ekspeditat koloniale të shekujve XV dhe XVI, figura të rëndësishme si Piri Reis dhe Ali ibn Husejn tregojnë se kjo botë e re nuk kaloi pa u vënë re. Nëpërmjet hartave, librave të detarisë dhe përshkrimeve gjeografike, ata kërkuan ta kuptonin atë që ndodhte përtej oqeanit – jo si pushtues, por si dijetarë, marinarë dhe vëzhgues të përkushtuar.
Qendra e këtij reflektimi është vepra e rrallë osmane “Tarih-i Hind-i Garbi”, një përpjekje për të përshkruar Botën e Re me sytë e një dijetari osman të shekullit XVI. Ajo kombinon të dhëna nga burime europiane me legjenda klasike islame, për të krijuar një tablo të re, ndonjëherë të mitizuar, por plot përpjekje për kuptim. Nëpërmjet kësaj vepre dhe të tjerave si “Kitab-i Bahriye” dhe “Muhit”, lexuesi sheh se si dijetarët muslimanë përballen me të panjohurën – jo me frikë, por me kuriozitet, imagjinatë dhe përkushtim ndaj dijes.
Në një botë që po ndryshonte me shpejtësi, këta autorë përfaqësojnë një mënyrë tjetër të të qenit pjesë e historisë globale: jo përmes dominimit, por përmes përpjekjes për të kuptuar. Ky artikull sjell në vëmendje jo vetëm kontributin e tyre të çmuar, por edhe faktin se edhe në heshtje, mendimi osman ka qenë një pjesë e rëndësishme e reagimit kulturor islam ndaj zbulimeve moderne.
Fjalë kyçe: perandoria Osmane, Piri Reis, Ali b. Husejn (Katib-i Rumi), Bota e Re, Zbulimet gjeografike, Hartografi osmane

---