Zani i Naltë – ETIKA SHOQËRORE ISLAME NË DRITËN E SURES HUXHURAT

ETIKA SHOQËRORE ISLAME NË DRITËN E SURES HUXHURAT – I

Sep 04, 2025 Zani i Nalte Sociologji 0

Abstrakt
Ky studim shqyrton aspektet themelore të etikës shoqërore islame në dritën e sures Huxhurat, përmes një analize të thelluar tekstuale dhe kontekstuale të ajeteve të para të kësaj sureje (1–10). Surja Huxhurat paraqet një strukturë të integruar të normave morale që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet individit dhe autoritetit hyjnor, respektin ndaj profetit, verifikimin e informacionit, ruajtjen e dinjitetit njerëzor, ndalimin e përgojimit dhe përqeshjes, si dhe promovimin e drejtësisë dhe vëllazërisë mes besimtarëve.
Nëpërmjet një metodologjie ndërdisiplinore, që ndërthur komentimin klasik me qasje bashkëkohore filozofike, sociologjike dhe psikologjike, ky punim synon të tregojë se mesazhi Kuranor ka vlera të qëndrueshme dhe universale për etikën publike edhe në kontekstin e sfidave moderne. Shembulli profetik i vëllazërimit në Medinë (muahat) trajtohet si një model praktik i implementimit të normave të sures Huxhurat në realitetin shoqëror.
Në përfundim, studimi thekson se kjo sure përfaqëson një platformë etike gjithëpërfshirëse, e cila mund të shërbejë si bazë për ndërtimin e një rendi shoqëror të drejtë, të mëshirshëm dhe të qëndrueshëm, duke lidhur besimin me angazhimin etik dhe qytetar të myslimanit në shoqërinë bashkëkohore.
Fjalë kyçe: Kuran, surja Huxhurat, etika islame, vëllazëri, drejtësi, moral, zhvillim

1. Metodologjia e punimit
Metodologjia e këtij studimi mbështetet në një analizë cilësore dhe tekstuale, duke kombinuar qasjen filologjike të tekstit Kuranor me kontekstin historik të shpalljes. Nëpërmjet një perspektive ndërdisiplinore, janë shqyrtuar burimet klasike të tefsirit si: Tefsiri i Taberiut, Tefsiri i Kurtubiut dhe Tefsiri i Ibni Kethirit, për të analizuar kuptimet tematike, etike dhe shoqërore të sures Huxhurat dhe për të zbërthyer normat morale që ajo përçon.
Përveç këndvështrimeve tradicionale, studimi pasurohet me analiza të studiuesve dhe komentuesve bashkëkohorë, të cilët ofrojnë lexim kritik dhe kontekstual të Kuranit, duke u përqendruar në universalitetin e mesazhit etik të tij dhe në aplikueshmërinë e tij në rrethana të ndryshme sociale, kulturore dhe politike. Vëmendje e veçantë i kushtohet çështjeve që lidhen me respektin ndaj Hyjnores, etikën e komunikimit, drejtësinë sociale, menaxhimin e konflikteve, ruajtjen e dinjitetit njerëzor dhe promovimin e vëllazërisë universale. Kjo ndërthurje e burimeve tradicionale dhe qasjeve bashkëkohore synon të ndërtojë një kuadër të integruar të kuptimit, duke vlerësuar Suren Huxhurat jo vetëm si një tekst Hyjnor me vlera teologjike, por si një manual praktik për jetën morale dhe qytetare të besimtarit. Metodologjia e përdorur nuk kufizohet në një analizë deskriptive të ajeteve, por ndërmerr edhe një lexim normativ dhe reflektues, i cili vendos në dialog mesazhin Kuranor me sfidat aktuale të njerëzimit. Në këtë mënyrë, Surja Huxhurat paraqitet si një burim i fuqishëm për ndërtimin e një etike islame të gjallë, dinamike dhe gjithëpërfshirëse.

2. Hyrje
Surja Huxhurat, është një sure Medinase, e cila përbëhet nga 18 ajete, 340 fjalë, dhe 1476 germa. Kjo sure e merr emrin e saj nga fjala “Huxhurat” (odat/dhomat) e cila nënkupton shtëpinë e profetit Muhamed (a.s). Ajo paraqet një sistem etik të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës, të ndërtuar mbi themelet e besimit të sinqertë në Zot, arsyes së shëndoshë dhe përgjegjësisë së individit ndaj Zotit dhe shoqërisë. Ajo ofron një kornizë të qartë vlerash morale që e orienton besimtarin në ndërtimin e marrëdhënieve të shëndosha me Zotin, me Profetin (a.s) dhe me anëtarët e komunitetit. Parimet që përmban kjo sure, si respekti ndaj autoritetit hyjnor dhe profetik, ndershmëria në komunikim, ruajtja e unitetit shoqëror, ndalimi i përgojimit, talljes dhe bullizimit si dhe barazia midis njerëzve, përfaqësojnë një kod etik universal që tejkalon kufijtë kohorë dhe gjeografikë të kontekstit të shpalljes.
Ajo adreson një set të artikuluar vlerash morale që mbështeten në themelet teologjike të besimit islam dhe, njëkohësisht, adreson nevojat reale të bashkëjetesës njerëzore në një shoqëri të pluralizuar. Ajo ofron një vizion etik gjithëpërfshirës, ku ndërthuren drejtpeshimi midis drejtësisë dhe mëshirës, barazisë dhe devotshmërisë, respektit ndaj autoritetit hyjnor dhe dinjitetit njerëzor. Ky vizion është i nevojshëm për shoqëritë moderne, të cilat përballen me sfida të thella etike që lidhen me përhapjen e informacionit të rremë, rritjen e tensioneve ndërkulturore dhe fragmentarizmin social.
Në këtë punim është trajtuar vetëm pjesa e parë e sures Huxhurat, konkretisht ajetet 1 deri në 10, të cilat përbëjnë boshtin tematik të etikës shoqërore islame, duke përfshirë respektin ndaj autoritetit hyjnor dhe profetik, edukatën në komunikim, verifikimin e informacionit, ruajtjen e harmonisë brenda bashkësisë së besimtarëve si dhe promovimin e vëllazërisë dhe pajtimit si norma qendrore të rendit moral islam.

3. Një analizë e sures Huxhurat
3.1. Respekti ndaj Allahut dhe ndaj Profetit (a.s)
Kurani prej shekujsh ka shërbyer si një manual hyjnor për jetën njerëzore mbi sipërfaqen e tokës. Zoti i gjithësisë me anë të Librit të Shenjtë i ka mësuar njeriut parimet dhe vlerat shoqërore, të cilat shërbejnë si një udhërrëfim për çdo besimtar. Pasqyra më e mirë e kësaj është surja Huxhurat, e cila mbart disa parime themelore për një jetë shoqërore të shëndetshme. Allahu (xh.xh) nis menjëherë me thirrjen e parë يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ “o ju që keni besuar” , duke sjellë dhe një herë në vëmendje qëllimin parësor të krijimit të njeriut. Me anë të kësaj trajte të përdorur, Zoti vijon: “… mos nxitoni para (urdhrit të) Allahut dhe të Dërguarit të Tij dhe kijeni frikë Allahun! Vërtet, Allahu dëgjon gjithçka dhe është i Gjithëdijshëm”. Pra mos vraponi pas tekave dhe dëshirave tuaja dhe të tejkaloni urdhrin e Allahut apo fjalën e profetit, duke treguar qartazi që besimtari pikësëpari më shumë së çdo interes personal respekton urdhrin Hyjnor dhe fjalën e Profetit (s.a.s). Përmes këtij ajeti, Allahu na tërheq vëmendjen mbi mënyrën e sjelljes dhe respektit ndaj Hyjnores, duke na orientuar drejt një marrëdhënieje të thellë dhe të ndërgjegjshme shpirtërore. Ndryshe është ajo sjellje që Profeti Muhamed (s.a.s) e përshkroi si “ihsan” . Imam Taberi, në veprën “Xhami al-Bejan an Tevilil Kuran”, shpjegon se “nxitimi para Allahut dhe të Dërguarit” nënkupton marrjen e vendimeve në çështje fetare pa urdhrin ose gjykimin e tyre. Taberi përmend transmetime nga Ibni Abasi që theksojnë ndalimin e vendimeve të nxituara përpara Profetit (s.a.s).
Nga një perspektivë psikologjike, “respekti për Hyjnoren” mund të kuptohet si një element thelbësor në formësimin e sjelljes morale dhe identitetit personal. Parimi Kuranor i theksuar në fillimin e sures thekson veçanërisht nderimin ndaj Zotit dhe profetit, gjë e cila nga pikëpamja psikologjike forcon ndjenjën e përulësisë, vetëkontrollit dhe vetëdijes. Psikologjia moderne sugjeron se ky lloj respekti kultivon një busull morale të brendshme, duke nxitur sjellje të udhëhequra nga vlera të larta shpirtërore në vend të dëshirave impulsive. Kjo ndjenjë përgjegjësie ndaj Zotit shpesh lidhet me rregullimin emocional, sjellje pro sociale dhe paqe të brendshme, rezultate këto që përforcojnë mirëqenien psikologjike.
Parë nga një këndvështrim sociologjik, respekti për Hyjnoren shndërrohet në një vlerë kolektive që rregullon ndërveprimet brenda komunitetit, ndalon shpifjen, dyshimin dhe talljen (surja Huxhurat ajetet 11-12), dhe nxit vëllazërimin dhe pajtimin (surja Huxhurat ajeti 10). Në sociologji, feja konsiderohet shpesh si një forcë e madhe për kohezionin shoqëror. Respekti për Hyjnoren, kur institucionalizohet përmes mësimeve të Kuranit, vepron si një rregullator shoqëror, duke e përafruar sjelljen individuale me normat kolektive. Ky respekt i përbashkët për vlerat e shenjta bashkon anëtarët e shoqërisë rreth një standardi më të lartë moral, duke kontribuar në stabilitet, drejtësi dhe respekt të ndërsjellë në komunitet.

3.2. Përulësia si reflektim i besimit në zemër
Të përkujdesesh për mënyrën sesi flet dhe i drejtohesh të Dërguarit të Allahut (s.a.s.) është një shprehje e sinqertë e besimit të thellë që ruhet në zemër. Ky respekt dhe përulësi nuk është thjesht një normë sociale apo etikë e jashtme, por është një shenjë e një lidhjeje të fortë shpirtërore me Allahun dhe të Dërguarin e Tij. Në Kuran, Allahu e lavdëron këtë sjellje duke thënë “se ata që ulin zërin në praninë e të Dërguarit janë njerëzit, zemrat e të cilëve janë kalitur dhe pastruar me besim dhe përkushtim të sinqertë” . Kjo tregon se qetësia dhe respekti ndaj Profetit (s.a.s.) nuk janë vetëm vlera morale, por janë shenja të besimit të vërtetë, një dëshmi se zemrat e tyre janë të lidhura me fenë dhe devotshmërinë. Për këta njerëz, Allahu premton falje dhe shpërblim të madh, duke i inkurajuar të gjithë besimtarët të kultivojnë këtë sjellje të vyer.
Në këtë kontekst, përkushtimi ndaj mënyrës së drejtë të të jetuarit bëhet domosdoshmëri. Të jesh i denjë për këtë shpërblim nuk është diçka që arrihet vetëm me fjalë, por kërkon një përpjekje të vazhdueshme për të ndjekur rrugën që është e pëlqyeshme tek Zoti. Kjo rrugë është rruga e Kuranit dhe e shembullit të Profetit Muhamed (s.a.s), i Cili na ka lënë një model të plotë për sjellje, moral, dhe përkushtim ndaj Zotit dhe njerëzve. Duke u përpjekur të jetojmë sipas këtij udhëzimi hyjnor, ne kultivojmë jo vetëm respektin ndaj të Dërguarit, por edhe besimin tonë në Allahun, duke forcuar lidhjen tonë me të dhe duke ndërtuar një karakter të pastër dhe të ndershëm. Dhe kështu, çdo fjalë, veprim dhe qëndrim i yni bëhet një adhurim dhe një mënyrë për të fituar kënaqësinë e Zotit dhe shpërblimet e Tij të mëdha në këtë botë dhe në botën tjetër.

3.3. Verifiko përpara se të veprosh (Fe tebejjenu -فَتَبَيَّنُوٓ)
Shoqëritë bashkëkohore po përjetojnë një dinamikë zhvillimi të përshpejtuar, ku zhvillimet teknologjike kanë mundësuar akses të menjëhershëm në informacion dhe kanë lehtësuar ndjeshëm komunikimin ndërpersonal përmes pajisjeve digjitale. Ndërkohë, platformat e komunikimit si interneti, rrjetet sociale, mediat e shkruara dhe ato vizuale luajnë një rol kyç në formësimin e opinionit publik dhe në ndërtimin e ndjeshmërisë kolektive të komuniteteve. Megjithatë, liria e shprehjes, ndonëse një ndër shtyllat themelore të demokracisë, shpeshherë keqpërdoret në mënyrë që cënon të drejtat dhe dinjitetin e të tjerëve. Shprehjet e pamatura, të papërgjegjshme apo të shtyra nga motive të fshehta, mund të përkthehen në akuza të pabazuara, shpifje apo diskreditime të qëllimshme ndaj individëve dhe grupeve të caktuara. Në një realitet të ndërthurur me teknologjinë dhe komunikimin digjital, një informacion i rremë mund të përhapet me shpejtësi marramendëse përmes rrjeteve sociale, mediave audiovizive apo platformave të tjera digjitale, duke shkaktuar dëme të konsiderueshme morale e sociale. Përdorimi i pakontrolluar apo dashakeq i këtyre kanaleve të komunikimit ka kontribuar ndjeshëm në përhapjen e dezinformomit dhe lajmeve të rreme, me pasoja të rënda si në nivel individual ashtu edhe në atë shoqëror. Për të shmangur këto pasoja, urtësia hyjnore na mëson një parim të domosdoshëm etik dhe epistemologjik. Parimi Kuranor, يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِن جَآءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوٓا۟ أَن تُصِيبُوا۟ قَوْمًا بِجَهَـٰلَةٍ فَتُصْبِحُوا۟ عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَـٰدِمِينَ “O ju që keni besuar! Nëse ndonjë njeri i pandershëm ju sjell ndonjë lajm, sigurohuni mirë (në është i vërtetë), për të mos i bërë dëm ndokujt padashje, e të pendoheni pastaj për atë që keni bërë” , i nxit myslimanët që të jenë të kujdesshëm dhe të verifikojnë informacionin përpara se ta ndajnë me të tjerët, në mënyrë që të ruhet kohezioni shoqëror dhe ne të mos jenë pjesë e vorbullës së dezinformimit. Imam Kurtubi, në veprën “Xhami Ahkamil Kuran” përmend shkakun e zbritjes së ajetit, që lidhet me incidentin e Velid b. Ukbeh që solli një lajm të pavërtetë. Kurtubi thekson rëndësinë e drejtësisë, si dhe ndalimin e veprimit bazuar në lajme të pakonfirmuara.
Përballë çdo lajmi apo fjale që arrin deri tek ne, qasja e kujdesshme dhe verifikimi i burimit përbëjnë një domosdoshmëri etike dhe fetare. Veprimi i nxituar, pa u siguruar për saktësinë dhe vërtetësinë e informacionit, rrezikon të sjellë pasoja të padrejta për të tjerët dhe të na vendosë përballë pendesës për veprime të pamenduara, siç shpreh dhe Kurani “… e të pendoheni pastaj për atë që keni bërë”. Kjo qasje, e shprehur qartë në ajetin Kuranor, përbën një thirrje të drejtpërdrejtë për zhvillimin e mendimit analitiko-kritik, një virtyt që Kurani e nxit fuqimisht, veçanërisht tek besimtari, i cili nuk duhet të ndjekë verbërisht fjalët apo veprimet e të tjerëve, sidomos të atyre që janë të njohur për sjellje të papërgjegjshme apo të shthurura. Në këtë kontekst, besimtari paraqitet si një person me mendje të kthjellët, i kujdesshëm dhe largpamës, i cili nuk lejon që të mashtrohet apo të bjerë në të njëjtin gabim më shumë se një herë. Ai përfaqëson drejtësinë dhe mbron të vërtetën, ndërsa fjalët e tij duhet të jenë një shprehje e sinqeritetit dhe integritetit moral. Çdo shmangie nga e vërteta konsiderohet jo vetëm si një mëkat i rëndë, por edhe si një shkelje e parimeve themelore hyjnore.
Në këtë drejtim, gënjeshtra, si një formë e shtrembërimit të së vërtetës, nuk përbën vetëm një sjellje të dënueshme në rrafshin moral, por paraqet gjithashtu një akt që bie ndesh me natyrën esenciale dhe identitetin shpirtëror të besimtarit. I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) ka tërhequr vëmendjen në mënyrë të prerë ndaj pasojave të saj, duke thënë: Vini re! Të gënjesh është mëkat i madh dhe të dëshmosh rremë po ashtu është mëkat i madh.” Kjo thënie profetike nënvizon qartë se e vërteta dhe gënjeshtra janë të papajtueshme dhe nuk mund të bashkëjetojnë në zemrën e një besimtari të sinqertë. Ato përfaqësojnë dy realitete që qëndrojnë në kontrast të plotë, ashtu siç qëndron në kontrast morali profetik me çdo formë të shkeljes së vlerave që ai mishëron.
Të vepruarit mbi bazën e një fjale të pakonfirmuar përbën një formë të qartë të gënjeshtrës. Në një hadith të transmetuar nga Ibn Mesudi (r.a), Profeti (paqja qoftë mbi të) përshkruan një situatë ku: “Shejtani hyn në mesin e një grupi në formën e një njeriu dhe i tregon atyre lajme të rrema. Pas kësaj ky grup njerëzish shpërndahet dhe njëri prej tyre në një kuvend tjetër thotë: Dëgjova fjalët e një personi, emrin nuk ia di, por po ta shoh në fytyrë e dalloj. Ai tha kështu e kështu, në këtë mënyrë ai shpërndau një gënjeshtër”. Hadithi në fakt nuk nënkupton që shejtani të jetë prezent fizikisht, por vë në pah se mashtrimi mund të ndodhë përmes vetë njerëzve, të cilët shpesh, me fantazi djallëzore dhe pasion për dramatizim, i fryjnë çështjeve të vogla dhe i shtrembërojnë faktet, duke e tejkaluar në mjeshtëri edhe vetë shejtanin. Nganjëherë, gënjeshtrat janë aq të përpunuara saqë do të bënin që edhe shejtani të habitej: “Këtë as unë nuk do ta kisha trilluar!”
Në këto raste, çdo individ që përcjell një informacion të rremë sipas mënyrës së vet të të kuptuarit, pa verifikim dhe reflektim, jo vetëm që e përhap gënjeshtrën, por kontribuon në shumëfishimin e saj. Imagjinoni pasojat kur një lajm i tillë i pa verifikuar publikohet në media: ndikimi i tij negativ bëhet i pamasë. Kjo dëshmon se sa shkatërruese mund të jenë një trillim, një hamendësim apo një deklaratë e nxituar dhe e papërgjegjshme ndaj një individi apo një shoqërie. Më keq akoma është kur personi që gënjen e ngushëllon veten me ide të rreme si “është vetëm një gënjeshtër e bardhë” apo “kjo është aq e vogël sa nuk shkakton dëm.” Ky është një mashtrim i vetvetes që e shtyn individin drejt një rënieje të thellë morale dhe distancimi nga vlerat Kuranore.

3.4. Pajtim dhe Drejtësi (فَأَصْلِحُو – وَأَقْسِطُوٓ)
Drejtësia përfaqëson një ekuilibër të qëndrueshëm ndërmjet dy ekstremeve: nga njëra anë, qëndrimit të ashpër, autoritar dhe të pamëshirshëm; dhe nga ana tjetër, qëndrimit indiferent, të pakujdesshëm dhe tepër tolerant. Duke qenë burim i shumë përfitimeve individuale dhe shoqërore, drejtësia shfaqet si mishërim i përdorimit të drejtë të cilësive dhe prirjeve që Krijuesi i ka dhënë njeriut. Dhunti të tilla si instinkti, zemërimi, ndrojtja dhe aftësia mendore, nëse kanalizohen dhe kontrollohen sipas udhëzimeve hyjnore, krijojnë themelet për drejtësinë. Në të kundërt, nëse këto cilësi përdoren në mënyrë të tepruar ose neglizhohen plotësisht, ato shndërrohen në burim padrejtësie, devijimi dhe sjelljesh të çoroditura. Thirrja Hyjnore, وَأَقْسِطُوٓ, ue eksitu është mishërimi i ndjenjave njerëzore me besimin Hyjnor, dhe zbatimi i detyrës së të qënurit “Kalif” (mëkëmbës i Zotit në tokë), e ngarkuar mbi supet e njeriut që në fillimin e krijimit.
Për më tepër, paqja dhe harmonia, të cilat mbështeten mbi drejtësinë dhe barazinë, përfaqësojnë jo vetëm një nga përfitimet e mësimeve të etikës morale, por edhe një prej normave që duhet të zbatohen në një shoqëri islame. Megjithatë, paqja e vërtetë është ajo në të cilën interesat e palëve kundërshtare adresohen në mënyrë të drejtë dhe të drejtpeshuar. Kjo formë paqeje dhe harmonie ruhet nga ata që kanë besim të vërtetë dhe vetëdije të thellë për Allahun (xh.xh). Promovimi i paqes, pajtimit dhe i drejtësisë si mekanizma kyç për ruajtjen e harmonisë brenda komunitetit përbëjnë një dimension thelbësor të kohezionit social e shoqëror. Këtë e hasim të artikuluar qartë në ajetin e nëntë të sures Huxhurat, ku theksohet: “Nëse dy palë besimtarësh bëjnë luftë midis tyre, pajtojini ata. Por, nëse njëra palë sulmon tjetrën, atëherë luftoni kundër sulmuesit, derisa të kthehet në urdhrat e Allahut. E, nëse kthehet, atëherë pajtojini ata midis tyre, me drejtësi dhe paanësi, sepse Allahu i do ata që veprojnë me drejtësi”. Ky ajet, paraqet një udhëzim normativ që i nxit besimtarët të ndërmarrin përpjekje për pajtim ndërmjet palëve në konflikt dhe të ndërmjetësojnë në mënyrë të paanshme dhe të drejtë. Një qasje e tillë kontribuon në tejkalimin e tensioneve sociale, rikthimin e besimit ndër personal dhe rindërtimin e marrëdhënieve, duke krijuar kësisoj premisa për një shoqëri më të qëndrueshme dhe të bashkuar.
Në komentimin e ajetit 9 të sures Huxhurat, Ibni Kethiri thekson rëndësinë e ruajtjes së unitetit shoqëror përmes drejtësisë dhe pajtimit aktiv ndërmjet palëve ndërluftuese. Ai përmend se urdhri për të ndërmjetësuar është një detyrë hyjnore mbi gjithë komunitetin mysliman, duke kujtuar shembuj nga jeta e Profetit (s.a.s), si rasti i ndërhyrjeve të tij për pajtim mes fiseve ose shokëve të tij që kishin mosmarrëveshje. Ibni Kethiri e konsideron drejtësinë si bazë për pajtimin dhe thekson se nëse një palë devijon nga urdhrat e Allahut, atëherë ndalimi i padrejtësisë merr përparësi mbi thirrjet për paqe formale. Komentet e tij pasqyrojnë një etikë të thellë normative, ku paqja nuk është thjesht mungesë e konfliktit, por një gjendje e vendosur mbi drejtësinë dhe kthimin në urdhrin hyjnor.
Në kontekstin e sfidave gjithnjë në rritje me të cilat përballet shoqëria njerëzore në epokën moderne – duke filluar nga polarizimi social, konfliktet politike, krizat morale dhe humbja e besimit në institucione – bëhet i domosdoshëm rikthimi i vëmendjes ndaj parimeve si drejtësia, paqja dhe harmonia. Kjo nevojë është veçanërisht urgjente në hapësirat myslimane, të cilat shpesh përballen me tensione të brendshme dhe të jashtme që e vështirësojnë jetësimin e vlerave universale të Islamit në përditshmërinë socio-politike. Thënë këtë, drejtësia (adl) duhet të kuptohet jo vetëm si një parim juridik apo një koncept etik abstrakt, por si një komponent thelbësor i natyrës njerëzore (fitrah) dhe një kërkesë ontologjike e urdhëruar nga Zoti. Burimet themelore të Islamit, si Kurani dhe Suneti, theksojnë me qartësi se drejtësia është një detyrim hyjnor që i paraprin çdo formë tjetër të strukturimit social. Kurani ndër të tjera thekson: “O besimtarë! Bëhuni zbatues të palëkundur të drejtësisë, duke dëshmuar në emër të Allahut, qoftë edhe kundër jush ose kundër prindërve dhe të afërmve tuaj. Qoftë i pasur ose i varfër ai (për të cilin dëshmoni), Allahu është për ata vlerësuesi më i drejtë. Dhe mos shkoni pas epsheve tuaja e të shtrembëroni drejtësinë!…
Kjo urdhëresë hyjnore tregon se forca dhe legjitimiteti nuk duhet të bazohen në pushtet apo interes, por në të drejtën. Në të vërtetë, çdo kërkesë për drejtësi përbën një kthim në origjinën e pastër të njeriut “fitra-n” e cila përfaqëson një predispozitë morale natyrore për të njohur të mirën dhe për të vepruar sipas saj. Si i Drejti Absolut (Adil-i Mutlak), Zoti i kërkon njeriut jo vetëm të jetë subjekt i drejtësisë, por edhe përfaqësues i saj në tokë. Ky përfaqësim është një akt përgjegjësie ontologjike dhe morale që i jep kuptim rolit të njeriut si “kalif”, përfaqësues në tokë. Për rrjedhojë, ndërtimi i një rendi të drejtë shoqëror, kërkon jo vetëm reforma institucionale, por mbi të gjitha një rizgjim të vetëdijes morale dhe një rikthim te vlerat thelbësore të besimit, duke përfshirë drejtësinë, paqen dhe harmoninë si shtylla mbi të cilat duhet të mbështetet çdo veprim njerëzor dhe çdo strukturë shoqërore.

3.5. Vëllazërimi që rrjedh nga besimi
Në ndërtimin e një shoqërie të drejtë dhe të harmonishme, vëllazëria ndërmjet besimtarëve përfaqëson një nga shtyllat themelore të etikës islame. Ky koncept nuk përkufizohet si një ndjenjë emocionale apo një ideal utopik, por si një realitet normativ që buron drejtpërdrejt nga besimi. Ajeti i dhjetë i sures Huxhurat: “Në të vërtetë, besimtarët janë vëllezër, andaj pajtojini vëllezërit tuaj midis tyre dhe kijeni frikë Allahun, në mënyrë që ju të mëshiroheni” shërben si një bazë themelore për ndërtimin e etikës kolektive të bashkësisë islame, ku lidhja besimore ka përparësi ndaj çdo përkatësie tjetër.
Ajeti fillon me një theks përjashtues: “إِنَّمَا ٱلْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌۭ” duke përforcuar idenë se vëllazëria është një përkufizim qenësor i imanit. Fjala “ikhueh” flet për një vëllazëri shpirtërore dhe morale që nuk kufizohet nga lidhjet biologjike, por që e ka burimin në lidhjen me Zotin dhe me Hyjnoren. Në këtë mënyrë, Kur’ani i jep formë një bashkësie të mbështetur në solidaritet, ndjeshmëri dhe përgjegjësi të ndërsjellë.
Më tej, ajeti nxit në mënyrë të drejtpërdrejtë angazhimin për pajtim duke cituar: “فَأَصْلِحُوا۟ بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ”. Kjo urdhëresë përjashton çdo formë indiference ndaj konflikteve brenda bashkësisë. Pajtimi, në këtë kontekst, është më shumë sesa një akt ndërmjetësimi, është një akt adhurimi dhe përfaqësim i drejtësisë hyjnore në tokë. Bashkësia e besimtarëve paraqitet si një organizëm moral i gjallë, ku çdo individ ka përgjegjësi për ruajtjen e marrëdhënieve të pastra dhe të drejta me të tjerët.
Pjesa përmbyllëse e ajetit, lidh sjelljen njerëzore me shpërblimin hyjnor: وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ “kijeni frikë Allahun, që të mëshiroheni”. Vetëm nëpërmjet “takuas” vetëdijes së thellë për Zotin, bëhet e mundur ruajtja dhe thellimi i vëllazërisë së sinqertë. Mëshira e Zotit, në këtë kuptim, është rezultat i përpjekjes për ta jetuar besimin në marrëdhënie të drejta e paqësore me të tjerët. Kjo ndërlidhje ndërmjet takuas-ë (devotshmërisë) dhe rahme-tit (mëshirës) nxit një reflektim të vazhdueshëm mbi dimensionin shoqëror të besimit. Përmes vëllazërisë, pajtimit dhe frikë-respektit ndaj Zoti, Kur’ani ndërton një platformë morale që synon stabilitet, mëshirë dhe drejtësi, duke ofruar një model të qëndrueshëm për marrëdhëniet ndër-njerëzore.
Ky model u jetësua në mënyrë shembullore në kohën e Profetit Muhamed (a.s.), veçanërisht pas hixhretit nga Meka në Medinë. Në këtë periudhë, Profeti (s.a.s.) ndërmori një akt historik të njohur si “muahat” vëllazërimi mes Muhaxhirëve, mërgimtarët nga Meka dhe Ensarëve, banorëve vendas të Medinës. Ky akt nuk ishte thjesht një aleancë politike apo një zgjidhje praktike për integrimin social, por një zbatim konkret i urdhrit hyjnor, ku ndarja e pasurisë, banesës, përgjegjësive dhe ndjenjave ndodhi mbi bazën e besimit të përbashkët. Ky vëllazërim u shoqërua me ndihmë të ndërsjellë, sakrificë, falje dhe solidaritet, duke shërbyer si model praktik i bashkëjetesës islame . “Muahat-i” profetik përforcon bindjen se vëllazëria në Islam është një realitet që kërkon jetësim të vazhdueshëm përmes përkushtimit të përditshëm dhe ndërtimit të marrëdhënieve të bazuara në drejtësi, barazi dhe mëshirë.
Përfundim
Surja Huxhurat paraqet një sistem të kompletuar dhe koherent të etikës islame në aspektin shoqëror, duke vënë theksin te ndërgjegjësimi moral i individit, ruajtja e dinjitetit njerëzor dhe ndërtimi i harmonisë komunitare. Përmes një gjuhe normative dhe udhëzuese, ajo vë theksin te ndërgjegjësimi moral i individit, ruajtja e dinjitetit njerëzor, edukata në komunikim, dhe ndërtimi i harmonisë dhe drejtësisë sociale. Surja nuk kufizohet në një nivel teorik apo etik abstrakt, por i jep konkretësi dhe drejtim marrëdhënieve të përditshme të individit me Zotin, me autoritetin profetik dhe me anëtarët e tjerë të komunitetit. Ajo e orienton besimtarin drejt vetëpërmbajtjes, ndershmërisë, sinqeritetit dhe solidaritetit, si shtylla thelbësore për një bashkëjetesë të drejtë dhe të qëndrueshme.
Konceptet thelbësore si respekti ndaj Hyjnores, verifikimi i lajmit, pajtimi, drejtësia, vëllazëria që buron nga imani, përbëjnë një kornizë të qartë për ndërtimin e një rendi etik islam në kushte të shoqërive pluraliste dhe me dinamika të ndryshueshme. Surja Huxhurat nuk adreson vetëm marrëdhëniet brenda një komuniteti të besimit, por ofron parime universale që përkthehen në norma të aplikueshme për të gjitha shoqëritë njerëzore që synojnë paqen, dinjitetin dhe drejtësinë. Ajo vë në dukje se çështje të tilla si shpifja, nxitimi në gjykim, apo përçarja, nuk janë vetëm çështje morale personale, por fenomene me pasoja të rënda shoqërore që duhen parandaluar përmes një vetëdije të ndërtuar mbi besimin.
Surja Huxhurat ofron një model etik që tejkalon kohën dhe hapësirën, duke u bërë një burim i fuqishëm për zgjidhjen e tensioneve bashkëkohore që lidhen me fragmentarizmin shoqëror, polarizimin moral dhe krizën e autoritetit. Shembulli i jetës së Profetit Muhamed (a.s.), dëshmon jetësimin praktik të këtyre parimeve në ndërtimin e një komuniteti të drejtë dhe përparimtar. Prandaj, kjo sure mbetet një referencë qendrore jo vetëm në formësimin e sjelljes individuale, por edhe në promovimin e paqes, drejtësisë dhe mëshirës në të gjitha nivelet e jetës sociale.
Surja Huxhurat mbetet një referencë qendrore në studimet mbi etikën islame dhe bashkëjetesën ndërnjerëzore, duke ofruar jo vetëm një perspektivë teologjike mbi moralin, por edhe një projekt praktik për zhvillimin e një shoqërie të drejtë dhe të bashkuar, në përputhje me aspiratat më të larta të njerëzimit. Ajo dëshmon se Kur’ani, përmes qartësisë së mesazhit të tij, ruan potencialin për të orientuar jo vetëm besimtarin individual, por edhe tërësinë e shoqërisë njerëzore drejt një etike të transformimit dhe paqes sociale.

PhD. Hysni Skura – KU Bedër, Departamenti i Shkencave Islame

Lista e referencave
Ayduz, Davut. Hucurât Sûresi Tefsiri, Stamboll, botimet Işık Akademi, 2010.
Durkheim, Émile. 2008. The Elementary Forms of Religious Life. Përkthyer nga Carol Cosman. Oxford: Oxford University Press. Botimi origjinal në vitin 1912.
Ibni Kethir, Tefsiril Kuranil Adhim, vëll. 7, Rijad: Dar Ṭajjiba, 1999.
Kurani, Prof. Hasan I. Nahi, Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam, Tiranë, 2011.
Muhamed b. Ahmed Kurtubu, Xhami Ahkamil Kuran, vëll. 16, Bejrut, 2006.
Muhamed b. Xherir Ṭaberi, Xhami al-Bejan an Tevilil Kuran, vëll. 26, Bejrut: Mu’assasat al-Risālah, 2000.
Pargament, Kenneth I. 1997. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: Guilford Press.
Sahih Muslim, Kitabul Iman, Hadithi nr. 88.
Watt, W. Montgomery. Muhammad at Medina. Oxford: Clarendon Press, 1956.